صفحه محصول - مبانی نظری ارزیابی عملکرد بانک با تحلیل پوششی داده

مبانی نظری ارزیابی عملکرد بانک با تحلیل پوششی داده (docx) 72 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 72 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

293370994410 2419350-37147500 دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت دانشکده مدیریت و حسابداری گروه مدیریت بازرگانی پایاننامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته: مدیریت بازرگانی گرایش: داخلی عنوان ارزیابی عملکرد شعب بانک کشاورزی استان مازندران با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده‌ها استاد راهنما نگارش تشکر و قدردانی: باسپاس از مقدسترین واژه ها در لغت نامه دلم، مادر مهربانم که زندگیم را مدیون مهر و عطوفت آن می دانم. پدر،مهربانی مشفق،بردبار و حامی همسرم که نشانه لطف الهی در زندگی من است. برادر و خواهرم همراهان همیشگی و پشتوانه های زندگیم تقدیم به آنان که زندگی خود را وقف آگاهی انسان ها و مبارزه با جهل می نمایند. فهرست مطالب TOC \o "1-3" \h \z \u چکیده PAGEREF _Toc391120037 \h 1فصل اول: کلیات تحقیق 1-1 مقدمه PAGEREF _Toc391120039 \h 31-2 بیان مساله PAGEREF _Toc391120040 \h 41-3 اهمیت موضوع و انگیزه انتخاب آن PAGEREF _Toc391120041 \h 71-4 چهارچوب نظری پژوهش PAGEREF _Toc391120042 \h 81-5 اهداف تحقیق PAGEREF _Toc391120043 \h 91-6 سوالات (فرضیه های) تحقیق PAGEREF _Toc391120044 \h 91-7 تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق PAGEREF _Toc391120045 \h 101-8 ابزار گردآوری اطلاعات PAGEREF _Toc391120046 \h 101-9 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات PAGEREF _Toc391120047 \h 101-10 قلمرو تحقیق PAGEREF _Toc391120048 \h 11فصل دوم: ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق2-1 مقدمه PAGEREF _Toc391120051 \h 132-2 بانک ها و وظایف آنها در اقتصاد کشور PAGEREF _Toc391120052 \h 142-3 بانک کشاورزی PAGEREF _Toc391120053 \h 162-4 تعاریف ارزیابی عملکرد PAGEREF _Toc391120054 \h 172-5 فرآیند ارزیابی، مراحل ارزیابی عملکرد PAGEREF _Toc391120055 \h 192-6 رویکرد های اندازه گیری عملکرد PAGEREF _Toc391120056 \h 242-7 روش های ارزیابی عملکرد PAGEREF _Toc391120057 \h 252-8 اهمیت ارزشیابی عملکرد PAGEREF _Toc391120058 \h 262-9 ابعاد ارزیابی عملکرد PAGEREF _Toc391120059 \h 262-10 مفهوم کارایی و انواع آن PAGEREF _Toc391120063 \h 282-10-1 انواع کارایی PAGEREF _Toc391120064 \h 292-10-2 انواع کارایی از نظر فارل PAGEREF _Toc391120069 \h 302-11 تحلیل نسبت در اندازه گیری کارایی PAGEREF _Toc391120071 \h 322-11-1روش های تحلیل نسبت PAGEREF _Toc391120072 \h 332-12 روش های ارزیابی کارایی PAGEREF _Toc391120073 \h 362-12-1 روش های پارامتری PAGEREF _Toc391120075 \h 362-12-2 روش های ناپارامتری PAGEREF _Toc391120076 \h 362-13 مدل های پایه ای تحلیل پوششی داده ها PAGEREF _Toc391120079 \h 392-14 رگرسیون و تحلیل پوششی داده ها PAGEREF _Toc391120083 \h 422-15 مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها PAGEREF _Toc391120084 \h 43فصل سوم: روش تحقیق 3-1 مقدمه PAGEREF _Toc391120089 \h 543-2 روش تحقیق PAGEREF _Toc391120090 \h 543-3 جامعه تحقیق PAGEREF _Toc391120091 \h 553-4 نمونه تحقیق PAGEREF _Toc391120092 \h 553-5 روش گردآوری اطلاعات PAGEREF _Toc391120093 \h 553-6 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات PAGEREF _Toc391120094 \h 563-7 تحلیل پوششی داده ها(DEA) PAGEREF _Toc391120095 \h 563-7-1ماهیت الگوی مورد استفاده PAGEREF _Toc391120097 \h 563-7-2 بازده به مقیاس الگوی مورد استفاده PAGEREF _Toc391120098 \h 573-8 انواع الگوهای (DEA) PAGEREF _Toc391120099 \h 583-8-1 الگوی ( CCR یا (C2 R PAGEREF _Toc391120100 \h 58فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها4-1 مفاهیم ورودی و خروجی PAGEREF _Toc391120106 \h 624-2 شناسایی نهاده ها و ستانده های تحقیق PAGEREF _Toc391120107 \h 624-3 بررسی نتایج با مدل CCR PAGEREF _Toc391120108 \h 674-4 بررسی نتایج با مدل بازدهی متغیر نسبت به مقیاس(BCC) PAGEREF _Toc391120109 \h 684-5 بررسی کارایی مقیاس PAGEREF _Toc391120110 \h 694-6 مجموعه مرجع PAGEREF _Toc391120111 \h 724-7 مازاد عامل تولید(Is) و مازاد محصول(Os) PAGEREF _Toc391120112 \h 78فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات5-1 مقدمه PAGEREF _Toc391120114 \h 865-2 پاسخ به پرسش های پژوهش PAGEREF _Toc391120115 \h 865-3 جمع بندی و نتیجه گیری PAGEREF _Toc391120116 \h 905-4 پیشنهاداتی بر مبنای یافته های پژوهش PAGEREF _Toc391120117 \h 905-5 پیشنهاد برای تحقیقات آتی PAGEREF _Toc391120118 \h 92منابع PAGEREF _Toc391120119 \h 94 فهرست جداول عنوانصفحه جدول(2-1): تغییر و تحولات اسم و سرمایه بانک کشاورزی از بدو تاسیس تا سال 137017جدول (4-1) نهاده های شعب بانک کشاورزی استان مازندران ( سال 1391)64جدول شماره(4-2): ستانده های شعب بانک کشاورزی65جدول (4-3) بررسی وضعیت کارایی با بازدهی ثابت به مقیاس، نهاده محور یا ورودی محور67جدول(4-4) کارایی مدیریتی و کارایی ناشی از مقیاس70جدول (4-5) مجموعه مرجع شعبه ها، و وزن هر کدام در حالت BCC72جدول(4-6) رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش شمارشی76جدول (4-7)رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش وزنی77جدول(4-8) مازاد ورودی ها(IS)78جدول(4-9) مازاد خروجی ها(OS)79جدول (4-10) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف ورودیها ی شعب81جدول (4-11) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف خروجیهای شعب83جدول(5-1) منابع ناکارآمدی شعب89 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار شماره(1-1): مدل مفهومی8نمودار (2-1)31نمودار(2-2): منحنی تولید مرزی با استفاده از وصل نقاط حدی37نمودار(2-3): مقایسه رگرسیون و DEA43 چکیده سيستم ارزيابي عملكرد واحدهاي مختلف سازماني يكي از اركان اصلي فرآيند برنامه ريزي به منظور بهبود فعاليت ها مي باشد. طراحي و مديريت نظام سنجش و ارزيابي يكي از دغدغه هاي اصلي برنامه ريزي استراتژيك شركت ها مي باشد. از این رو در این تحقیق به منظور ارزیابی عملکرد از روش تحلیل پوششی داده ها که به عنوان ابزاري در ارزیابی عملکرد واحدهاي تصمیم گیري استفاده می گردد و در آن از نهاده ها (هزینه های پرسنلی، هزینه های اداری، تعداد پرسنل و میانگین سابقه کار پرسنل) و ستاده هاي (میزان تسهیلات، میزان سپرده ها و ارائه خدمات )سازمان به منظور ارزیابی عملکرد سازمان استفاده می شود، بهره جسته ایم. بدین منظور 94 شعبه بانک کشاورزی استان مازندران را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده ایم. کارایی فنی شعبه های منتخب بانک کشاورزی استان مازندران برآورد شد و سپس بر اساس نتایج حاصل بانک ها رتبه بندی شدند. دوره تحلیل سال 1391 را شامل می شود. نتایج نشان داد که شعب نشتارود، امیر کلا بابل و گلوگاه، آمل، ساری-ارزی، نکاء، جویبار، کلاردشت، نوشهر، بلوار خزر ساری، منابع طبیعی، دارای کارایی 1 هستند. سپس برای شعبه های ناکارا، شعبه هایی به عنوان مرجع در نظر گرفته شد. میانگین کارایی فنی بانک های کشاورزی استان مازندران 0.738، میانگین کارایی مدیریتی 0.826 و میانگین کارایی ناشی از مقیاس 0.888 برآورد شده است. کلمات کلیدی: ارزیابی عملکرد، کارایی، تحلیل پوششی داده ها، نهاده، ستانده 24898354184015 69691723050500 فصل دوم ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق 2413635591820 2-1 مقدمه موسسات مالی مهمترین نهادهای اقتصادی یک کشور به حساب می روند که رشد و شکوفایی اقتصاد کشور در گرو رشد و توسعه آنها می باشد. در کشورهای در حال توسعه، به علت عدم توسعه بازارهای مالی، موسسات مذکور نیز کارایی لازم را ندارند. بانک ها به عنوان مهمترین نهادهای بازار مالی در ایران، به علت عدم گسترش بازارهای مالی از یک سو و دولتی بودن بانک ها از سوی دیگر، از کارایی مطلوبی برخوردار نیستند. افزایش بهره وری در نهادهای اقتصادی، تنها راه توسعه اقتصادی کشورهاست که موجب ارتقای سطح رفاه زندگی یک ملت می شود. در واقع، پایین بودن سطح بهره وری در نظام مالی، به خصوص در یک فرآیند جهانی، توسعه اقتصادی را به نفع جوامعی سوق خواهد داد که از رو بنا و ساختار مالی پرقدرت برخوردارند. در عین حال، رشد بهره وری در سایه توسعه بازارها و نهادهای مالی از قبیل بانک های تجاری، بانک های توسعه، شرکت های بیمه، بورس اوراق بهادار، تعاونی های اعتبار و ... تحقق می پذیرد (وانگ و همکاران،2004). افزایش رقابت در صنعت بانکداری و حضور بخش خصوصی در این عرصه، مدیران بانک ها را به انتخاب مقیاس مناسبی برای انجام خدمات بانکی واداشته است؛ به طوری که آنها همواره به ارزیابی عملکرد سیستم بانکی خود پرداخته و راهکارهای لازم برای ارتقای آن اتخاذ نموده اند. روش ارزیابی عملکرد بانک ها و شعب بانکی در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده است. در روش های سنتی ارزیابی عملکرد نظام بانکی، معمولا از شاخص های مالی استفاده می شود. این شیوه ارزیابی عملکرد که هم اکنون نیز در سطح بانک ها رایج است، دارای نقاط ضعفی است که عبارتند از: الف) درجه بندی و ارزیابی شعب، صرف نظر از شیوه اجرا، صرفا بر پایه ستانده های شعب انجام می پذیرد و منابع مورد استفاده شعبه مانند کارکنان، ساختمان و دارایی های دیگر تاثیری در درجه آن نخواهد داشت. این رویه، نوعی چشم پوشی از هزینه های شعبه محسوب می شود که در نتیجه آن، اتلاف منابع از نظر دور می ماند و در خصوص تشخیص ناکارایی ها و شیوه تخصیص منابع، کمک چندانی به مدیران و کارشناسان نمی کند. ب) شیوه های متداول درجه بندی و ارزیابی کارایی، در بیشتر موارد تجربی است و از چارچوب علمی برخوردار نمی باشد. در روش های معمول، برای بدست آوردن امتیاز شعب، برای هریک از فعالیت های متنوع بانکی، شاخص هایی تعریف و با در نظر گرفتن ضرایبی، ترکیب می شود. ضرایب پارامترها، عموما با توجه به سودآوری یا نقش مدیران شعب در افزایش آنها تعیین می شود. این ضرایب، شیوه ترکیب شاخص ها و نحوه تجزیه و تحلیل آنها، همه قابل بحث اند و هیچ یک خالی از اشکال نیست. ج) اساس درجه بندی بر مبنای مقایسه دستاوردهای حاصل از فعالیت های بانکی در شعبه با توجه به متنوع بودن فعالیت های اقتصادی شعب و امکان مقایسه چند نوع ستانده به طور همزمان با استفاده از روش های فعلی ناممکن و یا بسیار دشوار است. از این رو با استفاده از مدلی که بتواند به منظور درجه بندی شعب ستانده های یک سیستم را به طور همزمان در نظر گرفته و ترکیب نماید، امری اجتناب ناپذیر است(میرزایی، 1377، 3). 2-2 بانک ها و وظایف آنها در اقتصاد کشور نظام پولی و بانکی به دلیل نقش تعیین کننده پول در اقتصاد و اهمیت سیستم بانکی در اداره امور اقتصادی کشور، به ویژه در اعمال سیاست های پولی، بسیار تاثیر گذار و با اهمیت می باشد.بانک ها به دلیل اینکه بر جریان حجم پول در گردش و شبه پول نظارت داشته و علاوه بر در اختیار داشتن کل نقدینگی منهای اسکناس و مسکوک در دست اشخاص، خالق پول بانکی می باشند و با جمع آوری سپرده های مردم پرداخت اعتبارات به متقاضیان را از محل سپرده های مردمی امکان پذیر می سازند، از عوامل عمده توسعه و رشد اقتصادی محسوب می شوند. بانک ها با توجه به نسبت سپرده قانونی می تواند خلق پول کرده باعث بروز تورم ناشی از افزایش تقاضا و یا خارج شدن اقتصاد از حالت رکود شوند. چنانچه کشور در مراحل اولیه رشد و توسعه اقتصادی باشد، بانکها می توانند با توجه به قدرت پول زایی خود، اعتبارات و تسهیلات مالی خود را به طرف بخش های تولیدی اقتصاد هدایت کرده و باعث افزایش تولید شده و با تامین سرمایه‎های مورد نیاز برای اجرای طرح های تولیدی، تجهیز و گسترش واحدهای تولیدی موجود و تامین سرمایه در گردش این واحدها آنها را در ادامه فعالیت یاری رساند و بدین وسیله باعث افزایش تولید و بالا رفتن توان اقتصادی کشور شوند و بالعکس. اگر در مراحل اولیه رشد و توسعه اقتصادی که معمولا واحدهای تولیدی از نبود سرمایه رنج می برند و طرح های تولیدی به دلیل کمبود منابع مالی به مرحله اجرا در نیامده و یا در نیمه راه متوقف شده اند، بانک ها وام های خود را به طرف گروه های مصرف کننده جامعه هدایت نمایند، باعث تورم پولی ناشی از رشد نقدینگی می شوند،زیرا زمانی که تورم پولی نمایان می‎گردد که میزان پول یا به عبارت دیگر وسیله پرداخت زیادتر از احتیاجات اقتصادی کشور و حجم کالای موجود باشد (زارع،1377، 29). همانطور که اشاره شد، بانک ها از یک طرف سپرده مالی افراد جامعه را جمع آوری کرده و از طرف دیگر به متقاضیان وام و اعتبار می دهند، در واقع می توان گفت بانک ها به عنوان یک واسطه در سیستم اقتصادی مشغول فعالیت می باشند. بدین صورت که با قبول سپرده و افتتاح حساب های دیداری و غیر دیداری با جمع آوری وجوه موجود در دست مردم، تجهیز منابع کرده و از طرف دیگر با توجه به اولویت های برنامه اقتصادی، اعطای اعتبار و تخصیص منابع می نمایند و بدین وسیله باعث هدایت سرمایه های مردمی به سوی فعالیت های مختلف اقتصادی می گردند(همان منبع، 32 ). علاوه بر نقش واسطه ای که بانک ها به عهده دارند، توانایی آنها در ایجاد پول بانکی باعث شده است تا از جایگاه ویژه ای در نظام اقتصادی هر کشور برخوردار گردند؛ به عنوان مثال، چنانچه نسبت سپرده قانونی که از طرف بانک مرکزی تعیین می شود و بر اساس آن بانک ها موظف هستند یک کسر(که معمولا برای انواع سپرده ها متفاوت می باشد) از موجودی حساب هایی را که در نزد آنها ایجاد می شوند، نزد بانک مرکزی نگهداری کنند، معادل 25% تعیین گردد، بانک ها با توجه به ضریب فزاینده پولی قادر هستند به ازای هر 1000 ریال سپرده اشخاص نزد خود ، معادل 4000 ریال پول بانکی ایجاد کرده و در اختیار متقاضیان قرار دهند و بدین وسیله باعث انبساط چند گانه اعتبار گردند. از طرف دیگر امروزه بانک ها به عنوان بزرگترین موسسات اقتصادی صاحب سرمایه می توانند در طرح های مختلف تولیدی، خدماتی و اجتماعی شرکت کرده و دولت را در رسیدن به اهداف اقتصادی خود یاری رسانند. بانک ها می توانند با هدایت وام ها و اعتبارات خود به سمت یک بخش اقتصادی خاص، باعث رشد تولید و رونق اقتصادی آن بخش شوند و امتناع از اعطای اعتبار به هریک از بخش های اقتصادی قطعا رشد و رونق اقتصادی از آن بخش گرفته و باعث کند شدن فعالیت های آن خواهد شد، که بر این اساس طبق بندهای 11 الی 13 از ماده 14، قسمت دوم قانون پولی و بانکی کشور به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اجازه داده شده است، به منظور حسن اجرای نظام پولی کشور از طریق محدود کردن بانک ها به انجام یک یا چند نوع از فعالیت‎های مربوط به طور موقت و تعیین حداکثر مجموع وام ها و اعتبارات در هریک از رشته های مختلف اقتصادی در امور پولی و بانکی دخالت و نظارت نماید (قاسمی، 1388، 25). بانک ها با ربودن گوی سبقت از یکدیگر در جهت افزایش سهم بازار و سودآوری به دنبال استفاده از انواع روش های بهبود عملکرد در جذب مشتریان هستند، در این میان ارزیابی عملکرد بانک ها از اهمیت خاصی برخوردار است و به یکی از مهمترین فعالیت های مدیران بانک ها تبدیل شده است. تاکنون روش های زیادی برای ارزیابی عملکرد بانک ها ارائه شده است. یکی از این روش ها، روش تحلیل پوششی داده هاست. فزلان صوفیان برای اولین بار کارایی بخش بانکداری مالزی را در بحران مالی آسیا در سال 1997 با استفاده از تحلیل پوششی داده ها مورد بررسی قرار داد. وی در تحلیل خود از متغیرهایی مانند اندازه بانک، سودآوری و مالکیت استفاده کرده است. یافته ها به وضوح نشان از درجه بالای ناکارایی بخش بانکداری مالزی بویژه یک سال بعد از بحران آسیای شرقی حکایت داشت. 2-3 بانک کشاورزی اگرچه در سال 1309 اولین شعبه فلاحتی(وابسته به بانک ملی) با سرمایه 5 میلیون ریال تاسیس و شروع به فعالیت کرد، ولی اولین بانک کشاورزی ایران در سال 1312 با سرمایه 20 میلیون ریال تاسیس و شروع به فعالیت کرد. هدف اصلی از تاسیس این بانک در آن زمان کوتاه کردن دست منابع غیر رسمی اعتباری از کشاورزان و دهقانان و تامین منابع مالی مورد نیاز شاغلین بخش کشاورزی بوده است تا باعث رشد و توسعه بخش کشاورزی گردد. همان طور که در جدول زیر ملاحظه می گردد، این بانک به منظور رسیدن به اهداف خود همواره دچار تغییر و تحولات زیادی گردیده به طوری که سرمایه اولیه آن طی سالیان متمادی در حال افزایش بوده تا بتوانند از طریق تامین منابع مالی مورد نیاز کشاورزان در جهت رشد بخش کشاورزی گام بردارد (سایت بانک کشاورزی). همواره این بانک در مقایسه با سایر موسسات اعتباری کشاورزی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است و همیشه قسمت اعظم اعتبارات اعطاء شده به کشاورزان از طریق این بانک تامین گردیده است به طوری که هیچ گاه درصد سهم این بانک از مجموع کل تسهیلات بانک ها به بخش کشاورزی از 50 درصد کمتر نشده است. جدول(2-1): تغییر و تحولات اسم و سرمایه بانک کشاورزی از بدو تاسیس تا سال 1370 سالاسم بانکسرمایه (به میلیون ریال)1309شعبه فلاحتی(بانک ملی)51312بانک فلاحتی و صنعتی ایران201317بانک کشاورزی و پیشه و هنر119.31325بانک کشاورزی و پیشه و هنر323.51330بانک کشاورزی و پیشه و هنر464.41332بانک کشاورزی ایران679.71340بانک کشاورزی ایران4717.61341بانک اعتبارات کشاورزی و عمران روستایی5021.01345بانک کشاورزی ایران9334.21348بانک تعاون کشاورزی ایران100001352بانک تعاون کشاورزی ایران13718.81352صندوق توسعه کشاورزی ایران21085.81358بانک کشاورزی ایران20000.01371بانک کشاورزی ایران104750.0 ماخذ: سایت بانک کشاورزی 2-4 تعاریف ارزیابی عملکرد ارزیابی عملکرد فرآیندی است که به سنجش و اندازه گیری، ارزش گذاری و قضاوت درباره عملکرد طی دوره ای معین می پردازد (طاهری، 1382، 16). ارزیابی عملکرد در بعد سازمانی معمولا مترادف اثربخشی فعالیت هاست. منظور از اثربخشی، میزان دستیابی به اهداف و برنامه ها با ویژگی کارا بودن فعالیت ها و عملیات است (طاهری، 1382، 32). ارزیابی عملکرد در بعد نحوه استفاده از منابع در قالب شاخص های کارایی بیان می شود. اگر در ساده ترین تعریف، نسبت داده به ستاده را کارایی بدانیم، نظام ارزیابی عملکرد در واقع میزان کارایی تصمیمات مدیریت در خصوص استفاده بهینه از منابع و امکانات را مورد سنجش قرار می دهد (طاهری، 1382، 65). ارزیابی عملکرد عبارتست از اندازه گیری عملکرد از طریق مقایسه وضع موجود با وضع مطلوب یا ایده آل بر اساس شاخص های از پیش تعیین شده که خود واجد ویژگی های معین باشد (سید جوادین، 1384، 515). ارزیابی عملکرد به فرآیند سنجش جامع عملکرد در قالب عبارتی نظیر کارایی، اثربخشی، معناداری، توانمندسازی، قابلیت پاسخگویی در چارچوب اصول و مفاهیم برای تحقق اهداف و وظایف سازمان، ساختاری، برنامه ای و توسعه بلند مدت سازمان، ارزیابی عملکرد سازمان ابلاغ می شود(عفتی داریانی، 1386، 12). به طور کلی نظام ارزیابی عملکرد را می توان فرآیند سنجش و اندازه گیری و مقایسه میزان و نحوه دستیابی به وضعیت مطلوب با معیارها و نگرش معین در دامنه و حوزه تحت پوشش معین با شاخص های معین و در دوره زمانی معین با هدف بازنگری، اصلاح و بهبود مستمر آن می باشد (ای. لیکانن، 2001). ارزیابی، فرآیند سنجش، ارزش گذاری و قضاوت می باشد (اصلاح نظام های مدیریتی، 1375، 81). ارزیابی فرآیندی است که سنجش و اندازه گیری، ارزش گذاری و قضاوت در خصوص عملکرد طی دوره ای معین می پردازد (راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاههای اجرایی). کوشش برای ایجاد تحول با تعیین وضعیت مطلوب آغاز میگردد. افراد با نفوذ در سازمان باید فاصله یا نارسایی در عملکردها و بازده های سازمان را با سطح قابل قبول این عملکردها و بازده ها مقایسه کنند، در غیر اینصورت به ضرورت تغییر سازمان واقف نمی گردند در کتاب مدیریت توسعه (دکتر عباس محمد زاده) فرض اصلی آن است که انگیزه و فشار لازم برای ایجاد توسعه و تحول از آگاهی و وقوف تصمیم گیرندگان بر نارسایی در عملکرد و بازده نشات می‎گیرد. این فرضیه با نظریات لئونارد نیز هماهنگی دارد که میگوید هیچ عاملی را نمی شناسیم که در ایجاد تحول سازمانی به اندازه شواهد عینی و روشن مبتنی بر ضعف در عملکرد و بازده اهمیت داشته باشد )محمدزاده، 1375، 45) . هیچ عامل دیگری را برای جایگزینی شناخت نارسایی در عملکرد یا بازده نمی توان یافت که بتواند فشار لازم را برای تغییر ایجاد کند. اهمیت عملکرد و بازده برای افراد با نفوذ با توجه به نوع سازمان و تفاوت فرهنگ ها و جوامع متفاوت است حتی سازمان های موجود در یک جامعه نیز ممکن است برای عملکرد اهمیت متفاوتی قائل باشند در هر حال مسئولان تغییر می توانند تحقیق را با آزمون فرضیه هایی در مورد میزان علاقه افراد با نفوذ به افزایش اثر بخشی، کارایی یا حجم بازده و یا ایجاد سایر منافع یا ارزش های مهمی آغازکنند که فرآیند فاقد آن است. اکثر کارگزاران تحول به افزایش حجم بازده توجه دارند، برای مثال تعداد نامه های واصله،تعداد پل های تاسیس شده و تعداد بزرگسالان با سواد شده از نظر آنها حائز اهمیت است (محمدزاده، 1375، 46). افزایش بازده مهم است اما با اهمیت تر از آن، ایجاد بهبود و در عملکرد به خصوص در جهت کارایی و نو آوری بیشتر است. کارایی می تواند به میزان هزینه پستی، وصول نامه ها، هزینه ساخت پل ها و ریشه کن کردن بی سوادی تعریف شود بسیاری از اقدامات بهبود در کشورهای در حال توسعه در سازمان های دولتی انجام می‌شود و در این صورت نیز می توان کارایی را اندازه گیری کرد نو آوری می تواند باعث روش ها و فرآیند های تازه و به سبب ارائه خدمات پستی جدید، روش های جدید پل سازی و برنامه های نوین برای باسواد کردن بزرگسالان شود. نو آوری همچنین میتواند خدمات جدیدی را به همان سازمان ارائه کند. پس می بینیم که عملکرد در واقع حاصل و نتیجه کار،همواره از اهمیت خاصی برخوردار است و این عمل است که را در رساندن و تحقق اهداف یاری می نماید(محمدزاده، 1375، 47-46). 2-5 فرآیند ارزیابی، مراحل ارزیابی عملکرد در برنامه ریزی جهت بررسی امکان پذیری و نیز بررسی اثر بخشی و کارآمدی برنامه ریزی صورت گرفته در 3 مرحله برنامه ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد این مراحل را می‌توان به شرح ذیل بیان کرد. مرحله اول: ارزیابی پیش از اجرا( امکان سنجی برنامه ها). . مرحله دوم: نظارت و ارزیابی (نظارت). . مرحله سوم؛ ارزیابی پس از اجرا (ارزشیابی). . امکان‌سنجی پیش از اجرا یا فقدان ظرفیت‌های فنی، نهادی، قانونی و مالی را برای اجرای سیاست های ارزیابی کرده ودرجه واقع بینی اهداف و سیاست ها را افزایش می دهد (این نوع ارزیابی خود میتواند از نتایج ارزیابی برنامه های گذشته برای انجام صحیح ارزیابی قبل از اجرا استفاده کند). نظارت حین اجرا خطاهای هدف گذاری، برآورد منابع، اثر بخشی و یا خطاهای اجرایی یا انحرافات نا شی از تغییر شرایط پیرامونی را شناسایی کرده زمینه ساز اقدام به موقع برنامه ریزان برای اصلاح برنامه ها خواهد شد و ارزیابی‎های پس از اجرا با ارزشیابی معناداری، کارآمدی و اهمیت برنامه ها و سیاست های در حرکت به سمت توسعه تصویری واقعی از وضعیت موجود اقتصادی و اجتماعی در آستانه برنامه‌های بعدی ارائه خواهد داد. هر فرآیندی شامل مجموعه ای از فعالیت ها و اقدامات با توالی و ترتیب خاص منطقی و هدفدار می‎باشد. در فرآیند ارزیابی عملکرد نیز، هر مدل و الگویی که انتخاب شود، طی مراحل و رعایت نظم و توالی فعالیت های ذیل ضروری می باشد(راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاههای اجرایی، 37): الف) تدوین شاخص ها و ابعاد و محورهای مربوطه و تعیین واحد سنجش آن ها ب) تعیین وزن شاخص ها، به لحاظ اهمیت آنها و سقف امتیازات مربوطه ج) استانداردگذاری و تعیین وضعیت مطلوب هر شاخص د) سنجش و اندازه گیری از طریق مقایسه عملکرد واقعی پایان دوره ارزیابی با استاندارد مطلوب از قبل تعیین شده. و) استخراج و تحلیل نتایج. الف) تدوین شاخص ها شاخص ها مسیر حرکت سازمان ها را برای رسیدن به اهداف مشخص می کند. نگاه اول در تدوین شاخص‎ها متوجه چشم انداز و ماموریت و اهداف کلان، راهبردهای بلند مدت و کوتاه مدت و برنامه های عملیاتی و به فعالیت های اصلی متمرکز می شود.. منابع احصاء و اقتباس برای تدوین شاخص های ارزیابی عملکرد سازمان های دولتی، قوانین و مصوبات مجلس و هیات دولت و برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و همچنین چشم انداز بیست ساله کشور و استراتژی توسعه صنعتی کشور می باشد. در بخش غیردولتی اساس نامه و برنامه های عملیاتی، سهم بازار و هر هدفی که مد نظر سازمان می باشد، ملاک قرار می گیرد. برای کمپانی ها و گروه های صنعتی که چندین شرکت اقماری تحت پوشش دارند، می‎توان شاخص هایی را در حد عمومی مشترک و در ابعاد اختصاصی هریک از آنها با توجه به وظایف و فعالیت تکنولوژی و محصول ومنابع و مسئولیتی که دارند تدوین نمود(راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاه‎های اجرایی، 39). اگر سازمان ها به لحاظ استراتژی و نحوه تصمیم گیری با هم مقایسه شوند، استراتژی و تصمیم گیری کدام اثر بخش است؟ سازمانی که به ابعاد تحول آفرین فرصت رقابتی تاکید و عمل می کند، در مقایسه با سازمانی که استراتژی را در اشکال برنامه و فرآیند می بیند، دارای استراتژی اثربخش تری است. سازمانی که سبک تصمیم گیری آن دارای نگرش جستجوگرانه باشد نه جانب دارانه، به مشارکت کنندگان آن نقش منتقد داشته نه نقش سخنگو و سازمانی که به نظریات اقلیت بها داده و آن ها را بررسی می کند، اثربخش تر است. شاخص های ارزیابی عملکرد تدوین شده باید ویژگی یک سیستم SMART & D را داشته باشند(محمدزاده، 1374، 60): مخصوص، معین و مشخص باشد. یعنی شاخص جامع و مانع، شفاف و ساده و واضح و رسا و صریح باشد، به طوریکه برداشت یکسانی از مفاهیم ایجاد نماید. قابل اندازه گیری باشد. سنجش آن ها به سادگی مقدور باشد. یعنی علاوه بر عملکرد کمی، قابلیت تعریف عملکرد کیفی شاخص در قالب های متغیر کمی را نیز داشته باشد. قابل دستیابی باشد. واقع گرایانه باشد. یعنی با فعالیت ها و ماموریت ها، خط و مشی و راهبردهای واقعی سازمان و با حوزه های حساس و کلیدی عملکرد سازمان مرتبط باشد. چهارچوب و محدوده زمانی، یعنی شاخص دوره ارزیابی معین داشته باشد. بانک اطلاعاتی، یعنی داده ها و اطلاعات لازم و مربوط به شاخص وجود داشته باشد. ب) تعیین وزن شاخص ها و اهمیت آنها برای تعیین ضرایب و اوزان شاخص ها روش هایی از جمله روش لیکرت، روش گروه غیرواقعی، روش پوردا، روش انتخاب نظریات کارشناسان را می توان نام برد( راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاههای اجرایی، 45). یکی از روش های مهم قابل استفاده در این زمینه که در علم مدیریت نیز کاربرد زیادی دارد، روش فرآیند سلسله مراتبی که از اصول اساسی تفکر تحلیلی زیر تبعیت می کند: اصل ترسیم درخت سلسله مراتب اصل تدوین و تعیین اولویت ها اصل سازگاری منطقی قضاوت ها. تصمیم گیری بر اساس روش AHP از مزیت های بسیاری از جمله الگوی واحد قابل فهم، تکرار فرآیند، اجماع و تلفیق قضاوت ها، بده و بستان بین عوامل تشکیل دهنده گزینه ها، ترکیب مطلوب گزینه ها، رویکرد تحلیلی و سیستمی، عدم اسرار بر تفکر خطی، ساختار سلسله مراتبی و اندازه گیری موارد نامشهود و تدوین و تعیین اولویت ها بر خوردار است. روش AHP با طبقه بندی سلسله مراتب ساختاری و وظیفه ای بر اساس مقیاس زوجی اولویت ها بنا شده است که تصمیم گیرنده به ترسیم درخت سلسله مراتب تصمیم که عوامل مورد مقایسه و گزینه های رقیب مورد ارزیابی در تصمیم را نشان می دهد انجام داده و سپس مقایسات زوجی صورت می گیرد.همین مقایسات، وزن هریک از عوامل را در راستای گزینه های رقیب مشخص می سازد و در نهایت یک الگوریتم ریاضی به گونه ماتریس های حاصل از مقایسات زوجی را با یکدیگر تلفیق می سازد که تصمیم بهینه به منظور اختصاص ضرایب به بهترین وجه ممکن حاصل می شود. البته نرخ سازگاری تصمیم با قضاوت ها در این مرحله واجد اهمیت خاصی بوده و سازگاری مقایسات را مشخص می کند. یکی از روش های مقایسه نرخ سازگاری، روش بردارهای ویژه می باشد( راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی، 47). ج) استاندارد گذاری و تعیین وضعیت عملکرد مطلوب شاخص ها برای پایان دوره ارزیابی تعیین معیار عملکرد و مقدار تحقق شاخص به صورت کمی یا کیفی و نرخ رشد عملکرد در سال های گذشته به صورت میانگین و یا میانگین متحرک برای دو یا چند سال گذشته با در نظر گرفتن اهداف خاص تعیین شده برای آن دوره و پدیده های موثر در نحوه تحقق آن شاخص، استخراج و معین می گردد. در تعیین وضعیت مطلوب، عملکرد شاخص باید واقع گرایانه و غیر بلند پروازانه عمل کرد و توافق واحدهایی که وظیفه انجام و عمل به آن شاخص را به عهده دارند جلب نمود(راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی، 47). هماگونه که ذکر شد شاخص های اختصاصی، مختص یک دستگاه می باشد و ارتباط مستقیم با سیاست‎ها، برنامه ها، اهداف و وظایف آن دستگاه دارد. اگر چه شاخص های اختصاصی هر دستگاه با دستگاه دیگر متفاوت است ولی در برخی موارد در دستگاه هایی که وظایف مشابه انجام می دهند، شاخص مشترک در آنها قابل احصاء می باشد. از آنجا که هر دستگاه اجرایی در بعد اختصاصی با سایر دستگاه ها متفاوت و یا دارای مشترکات بسیار کم است، لذا نمی توان به طور مشخص محورهای بعد اختصاصی را بر کلیه دستگاه ها به طور یکسان تعریف نمود. لذا در این مجموعه به جای بیان شاخص های هر دستگاه به ارائه منابع استخراج شاخص های اختصاصی شامل موارد زیر پرداخته ایم: میزان تحقق سیاست های محوری و جهت گیری کلی برنامه های توسعه در ارتباط با دستگاه اجرایی میزان تحقق اهداف کمی برنامه های توسعه در ارتباط با دستگاه اجرایی. میزان تحقق سیاست ها و ماموریت های مهم دولت در ارتباط با دستگاه اجرایی. عملکرد دستگاه در اجرای برنامه های رئیس جمهوری و وزراء در ابتدای تشکیل دولت. میزان موفقیت در اجرای طرح های عمرانی( راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی، ص55) و) ارزیابی نهایی در این مرحله بر اساس امتیاز خود ارزیابی دستگاه، نتایج نظارت صاحب نظران و کارشناسان و بررسی مستندات و سوابق گزارش های ادواری ارائه شده از سوی دستگاه ها و گزارشات و نتایج اقدامات سازمان‎های نظارتی و نتایج افکارسنجی از مردم با توجه به ضریب هر شاخص و مقایسه آن با استاندارد تعیین شده در مرحله سوم در کمسیون تلفیق ارزیابی دستگاه مورد بررسی قرار گرفته و امتیاز نهایی هر شاخص و در نهایت امتیاز دستگاه مشخص می گردد. این کمیسیون متشکل از نماینده دستگاه ارزیابی شونده، نماینده دفتر سنجشی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور مرتبط با دستگاه ارزیابی شونده، نماینده معاونت توسعه مدیریت و صنایع انسانی، مدیر کل یا معاون و کارشناس (مسئول ارزیابی دستگاه) دفتر بهبود مدیریت و ارزیابی عملکرد سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور است(راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاه‎های اجرایی، 57). شناسایی نقاط ضعف و قوت دستگاه ها و تلاش در راستای بهبود عملکرد آنها از جمله اهداف نظام ارزیابی عملکرد می باشد. پس از تعیین میزان ارزیابی عملکرد دستگاه در مرحله پنجم، تحلیل نتایج ارزیابی عملکرد هر دستگاه در قالب گزارش تفضیلی فعالیت آنها بر اساس اقدام های مثبت و موفقی که صورت گرفته، اقدام هایی که می بایست انجام شود اما انجام نشده و پیشنهادهای لازم به تفکیک محورهای ارزیابی عملکرد، با استفاده از روشSWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای دستگاه ارزیابی شونده مشخص و در نهایت پیشنهادات اصلاحی برای رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت دستگاه ارائه می شود. ادامه این روند منجر به اصلاح و بهبود عملکرد دستگاهها، ارتقای بهره وری و نهایتا افزایش کارآمدی نظام اجرایی کشور می گردد(راهنمای ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی، 57). 2-6 رویکرد های اندازه گیری عملکرد در سنجش عملکرد دو رویکرد عمده وجود دارد: عینی و ذهنی و هر دو رویکرد دارای محاسن و معایب خاص خود هستند (آلن و دیگران، 2008). مقیاس های عینی بیشتر واقعی هستند، اما از نظر قلمرو پوششی محدود به داده های مالی هستند و دیگر ابعاد سازمانی را تبیین نمی کنند. از طرف دیگر، مقیاس های ذهنی کمتر واقع گرا هستند، اما توصیف غنی از اثربخشی سازمان ارائه می کنند. این مقیاس ها اجازه می دهند دامنه ی وسیعی از سازمان ها در صنایع مختلف مورد مقایسه قرار گیرند. بنابراین، قابلیت تعمیم یافته ها بر مبنای مقیاس های ذهنی بیشتر است. همچنین مقیاس های ذهنی عناصر تحلیل مبتنی بر ادراک را نیز پوشش می دهند که در پژوهش های علوم اجتماعی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. این پرسش که کدام یک از این رویکردها باید در سنجش عملکرد مدنظر قرار گیرد به جهت گیری سازمانی و نوع نگرش مدیران بستگی دارد (قنواتی،1389، 6). 2-7 روش های ارزیابی عملکرد با توجه به اهمیت عوامل نیروی انسانی، سرمایه، محصول و مدیریت می توان روشهای ارزیابی را به صورت زیر دسته بندی نمود: الف) ارزیابی مالی: این ارزیابی توسط نسبتهای مالی و یا گزارشات و روشهایی نظیر سود و زیان، ترازنامه، بودجه بندی، تطابق بودجه، هزینه یابی بر مبنای فعالیت و ... صورت می گیرد. ب)ارزیابی منابع انسانی: این ارزیابی توسط روشهایی نظیر کارسنجی، انتخاب اجباری، قیاسی، ثبت وقایع حساس، مقایسه زوجی و ... صورت می گیرد. ج)ارزیابی فرآیندهای تولید روشهای آدام اسمیت کارسنجی تیلور کنترل پروژه کنترل کیفیت آماری مدلهای برنامه ریزی کنترل تولید د)ارزیابی فرآیندهای مدیریت ایزو9000-14000 مدیریت بر مبنای هدف مدیریت کیفیت جامع جایزه مالکوم بالدریچ نظام مدیریت هوشمند خود ارزیابی کارت امتیازی متوازن مدلهای بلوغ بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت دیدگاه ذینفعان مدلهای کمی و ریاضی مانند تحلیل پوششی داده ها و ...(یزدانی، 1385: 85) 2-8 اهمیت ارزشیابی عملکرد بهبود مستمر عملکرد سازمان ها، نیروی عظیم هم افزایی ایجاد می کند که این نیروها می تواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصت ها ی تعالی سازمانی شود. دولت ها و سازمان ها و موسسات، تلاش جلوبرنده ای را در این مورد اعمال می کنند. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون اندازه گیری و ارزیابی امکان پذیر نیست (سید جوادین، 1385، 512) لرد کلوین، فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازه گیری می گوید: " هرگاه توانستیم آنچه درباره آن صحبت می کنیم اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان نماییم می توانیم ادعا کنیم درباره موضوع مورد بحث، چیزهایی می دانیم. در غیر این صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید." علم مدیریت نیز مبین مطالب مذکور است. هر چه را که نتوانیم اندازه گیری کنیم، نمی توانیم کنترل کنیم و هر چه را که نتوانیم کنترل کنیم، مدیریت آن امکان پذیر نخواهد بود. موضوع اصلی در تمام تجزیه و تحلیل های سازمانی، عملکرد است و بهبود آن مستلزم اندازه گیری است و از این رو سازمانی بدون سیستم ارزیابی عملکرد قابل تصور نمی باشد. 2-9 ابعاد ارزیابی عملکرد باید از ارزیابی کوچکترین اجزاء تاثیر گذار در عملکرد یک نهاد شروع کرده و با طی کردن سلسله مراتب سازمانی و استفاده از اطلاعات ارزیابی اجرا و ارزیابی عملکرد نهاد پرداخت. برای انجام ارزیابی یک نهاد در چهار سطح ضروری است (سعادت، 1377، 167): عملکرد کارکنان این نوع ارزیابی، ارزیابی کوچکترین واحد یک سازمان می باشد. ادبیات موجود در این رابطه در حوزه مدیریت بسیار فراوان می باشد. در مدل های بسیاری برای ارزیابی عملکرد کارکنان ارائه شده است و هر کدام از الگوه های ارائه شده در این حوزه با تکیه بر شاخص هایی که برای ارزیابی معرفی کرده اند به ارائه شیوه ای برای سنجش عملکرد کارکنان می پردازد. در این حوزه می توان رویکردهای فراوانی را عنوان نمود. ارزیابی عملکرد بخشی از یک سازمان این ارزیابی که به عنوان زیر مجموعه ای از ارزیابی سازمانی می باشد، برای ارزیابی عملکرد یک سازمان ضروری است. از آنجا که یک سازمان متشکل از بخش های مختلف می باشد، که مجموع این بخش ها سازمان را تشکیل می دهند، لذا برای ارزیابی عملکرد سازمان، ارزیابی عملکرد این بخش ها بر مبنای شاخص ها و معیارهای ارزیابی، ضروری است. در این نوع ارزیابی، ابتدا اهداف و ماموریت های یک بخش در راستای اهداف و ماموریت های دستگاه مشخص شده و سپس شاخص های ارزیابی آنها تعریف شده و به محاسبه شاخص ها و سپس ارزیابی نتایج شاخص ها اقدام می شود. ارزیابی عملکرد مدیر از آنجا که در هر سازمان نقش مدیر آن سازمان به عنوان یکی از عوامل مهم راهبری و هدایت سازمان، غیر قابل اغماض می باشد، لذا ارزیابی عملکرد مدیر برای آگاهی از میزان موفقیت در انجام نقش راهبری خود، برای دستیابی به نتایج صحیح ارزیابی عملکرد سازمان ضروری است. در ادبیات مدیریت نیز نظریات مختلفی برای ارزیابی عملکرد مدیر یک سازمان معرفی شده است که هر کدام از این نظریات نیز با معرفی کردن نوع نگاه به مدیریت یک سازمان و نیز شاخص ها و معیارهایی برای ارزیابی به ارائه شیوه ای برای ارزیابی مدیریت می پردازد (سعادت، 1377، 168). 2-10 مفهوم کارایی و انواع آن کارایی بیانگر میزان بهره وری یک سازمان از منابع خود در عرصه تولید نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از زمان است.(پایرس ، 1997). محاسبه کارایی با توجه به مقدار خروجی مورد انتظار یا استاندارد با استفاده از نسبت زیر تعریف می شود. = خروجی واقعیواقعی ورودی انتظار مورد خروجیانتظار مورد ورودی = واقعی خروجیانتظار مورد ورودیکارایی گاه کارایی با میزان بکارگیری منابع جهت دستیابی به اهداف توسط سازمان و با رابطه زیر نشان می دهند. مصرف برای انتظار مورد منابع مقدارشده مصرف واقعا منابع مقدار =کارایی با تعریف فوق (هدایت طباطبایی، 1378) کارایی صرفا مقایسه ای است بین منابع مورد انتظاری که برای رسیدن به مقاصد و فعالیت خاص باید مصرف شود و منابع مصرف شده. بنابراین کارایی، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بر میزان منابع (ورودی ها ) است. به عبارت دیگر، کارایی میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول است. مفهوم کارایی معمولا با دو واژه اثر بخشی و بهره وری اشتباه می شود. اثربخشی میزان هم جهت بودن فعالیت های یک سازمان با اهداف تعیین شده برای آن و به عبارت دیگر، درجه دستیابی (تکمیل) هدف را بیان می دارد. اما بهره وری ترکیبی از اثربخشی و کارایی است، زیرا اثربخشی با عملکرد و کارایی منابع در ارتباط است. این مفاهیم در تعریف بهره وری به صورت زیر بیان شده است(ملی، 1987، 81): = آمده بدست خروجیشده مصرف ورودی = شده کسب عملکردشده مصرف منابع= اثربخشیکاراییشاخص بهره وری در تعیین تفاوت بین کارایی وبهره وری باید به نکات زیر توجه داشت: کارایی به عنوان معیاری بین صفر تا یک و یا برحسب درصد بین صفر تا صد بیان شده است در حالی که بهره وری می تواند بزرگ تر از یک باشد. بهره وری در ارتباط با تک تک عوامل مانند بهره وری نیروی انسانی یا سرمایه محاسبه می شود. ولی کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی ها و خروجی ها حاصل شود. 2-10-1 انواع کارایی کارایی فنی کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل مشخص شده تولید است. به عبارت دیگر، میزان توانایی تبدیل ورودی هایی مانند نیروی انسانی و ماشین آلات به خروجی ها، در مقایسه با بهترین عملکرد، با کارایی فنی سنجیده می شود (پایرس، 1996). کارایی فنی تحت تاثیر عاملی مانند عملکرد مدیریت، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می گیرد. کارایی در تحلیل پوششی داده ها از نسبت مجموع موزون خروجی ها بر مجموع موزون ورودی ها تشکیل می یابد و در مباحث اقتصادی زمانی یک بنگاه را به لحاظ فنی کارا می دانند که مقدار تولید آن بر روی منحنی تولید یکسان قرار گیرد. این امر توانایی بنگاه را در بدست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می سازد. اگر مقدار مصرف عوامل تولید بنگاه در بالای منحنی تولید یکسان قرار گیرد، این بنگاه با ناکارایی مواجه است. ناکارایی تمامی مواردی را در بر می گیرد که باعث می شود عملکرد واقعی بنگاه در سطحی کمتر از مقدار قابل حصول( با توجه به عوامل تولید) مشخص باشد. بر این اساس ناکارایی مدیریتی نیز یکی از اجزای ناکارایی است. همچنین ناکارایی با آنچه که بعضی از اقتصاددانان اتلاف منابع نامیده اند مطابقت دارد. اتلاف منابع بدین معناست که تولید مورد نظر می توانست با هزینه هایی کمتر از میزان صرف شده صورت گیرد( امامی میبدی،1379، 32). کارایی تخصیصی این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با استفاده از کم هزینه ترین ترکیب ورودی ها دلالت می کند. پاسخگویی به این پرسش که "آیا قیمت ورودی های مورد استفاده به گونه ای است که هزینه تولید را حداقل کند؟" با این کارایی است.( پایرس، 1996). به این ترتیب، کارایی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ای از عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصول را با حداقل هزینه تولید کند. کارایی تخصیصی را کارایی قیمت نیز می نامند. کارایی ساختاری کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت های آن صنعت به دست می آید. با استفاده از معیار کارایی ساختاری می توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد(امامی میبدی، 1379، 33) کارایی مقیاس کارایی مقیاس یک واحد از نسبت کارایی مشاهده شده آن واحد به کارایی در مقیاس بهینه به دست می آید. هدف این کارایی، تولید در مقیاس بهینه است. بعد از آشنایی با کارایی باید دانست که کارایی به عنوان یک نسبت، عموما از رابطه زیر محاسبه می شود: ستاده نهاده =کارایی مقایسه کارایی یک واحد با سایر واحدها در یک صنعت، کارایی نسبی نامیده می شود. به منظور بهبود کارایی به پنج طریق زیر می توان عمل کرد: افزایش ورودی و به دست آوردن خروجی بیشتر ثابت نگه داشتن ورودی و افزایش خروجی کاهش ورودی و کاهش کمتر خروجی کاهش ورودی و ثابت نگه داشتن خروجی کاهش ورودی و افزایش خروجی 2-10-2 انواع کارایی از نظر فارل فارل در سال 1957 بررسی جامعی در خصوص انواع کارایی بنگاه و نحوه اندازه گیری آن به عمل آورد. اساسا سه نوع کارایی توسط فارل مطرح شد که به بیان هریک پرداخته می شود: الف) کارایی فنی ب) کارایی تخصیصی ج) کارایی اقتصادی یا کارایی کل. 1682750123825 258125073495نمودار 2-100نمودار 2-1 بنگاه های مختلفی را در نظر می گیریم که در شرایط مساوی، تحت فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس و تکنولوژی یکسان، با دو عامل تولید (x1 , x2) به تولید یک نوع محصول (y) می پردازند. در شکل (2-1) ss' منحني توليد يكسان براي بنگاه هاي كاملا كارا مي باشد. بنابراين بنگاه هایی که روی منحنی ss' قرار دارند، کارایی فنی صد در صد یا یک دارند. برابر یک شدن کارایی، به معنای کارایی فنی کامل بنگاه است. در این شکل، بنگاهی که با p مشخص می شود، از نظر فنی ناکارا است، چراکه برای تولید یک مقدار مشخص از محصول، عوامل تولید بیشتری را به کار می گیرد (فارل،1957 ). اما بنگاهی که در نقطه Q قرار دارد، به لحاظ فنی کاملا کاراست، چراکه روی منحنی مرزی کارا قرار گرفته است. میزان ناکارایی فنی بنگاه p برابر با فاصله PQ می باشد. فاصله PQ مقداری است که می توان عوامل تولید را بدون کاهش در محصول، کاهش داد. بنابرین نسبت OQOP به عنوان معیاری برای کارایی فنی بنگاه p تعریف می شود. برای یک بنگاه کاملا کارا این نسبت برابر با یک خواهد بود. حال با استفاده از نسبت قیمت نهاده ها که بوسیله شیب خط هزینه یکسان AAˊ نشان داده می شود، می‎توان کارایی تخصیصی را محاسبه نمود. کارایی تخصیصی برای بنگاه p به صورت زیر تعریف می شود: AE =OR OQ اگر به جای تولید در نقطه Q که دارای کارایی فنی است، در نقطه Q که هم دارای کارایی فنی وهم داراي كارايي تخصيصي است توليد كنيم، RQ میزان کاهش در هزینه های تولید را نشان می دهد. به عبارتی دیگر Q ترکیب بهینه استفاده از نهاده ها برای یک بنگاه کارا، جهت تولید محصول بر روی ss' را معین می کند. بنگاهی که در نقطه Q قرار دارد، اگرچه از لحاظ فنی کارا است، ولی از لحاظ تخصیصی ناکارایی دارد، زیرا می تواند برای تولید یک واحد، به جای قرار گرفتن روی خط هزینه یکسان بالاتر، روی خط هزینه یکسان پایین تر AAˊ قرار گیرد. بنابراین Q در مقایسه با سایر نقاط روی منحنی ss' دارای کمترین هزینه تولید است و تغییر در ترکیب استفاده از عوامل تولید از Q به Q علی رغم ثابت بودن کارایی فنی، حرکت به سمت کاهش هزینه های تولید و افزایش نسبت OR OQ می باشد. ترکیبی از کارایی فنی و کارایی تخصیصی را کارایی اقتصادی می نامند. کارایی اقتصادی به معنای کارایی در نحوه تولید و تخصیص عوامل تولید است. کارایی اقتصادی را کارایی هزینه نیز می گویند، زیرا هرگاه از لحاظ هزینه ای کارا عمل کنیم، بهترین تخصیص و بهترین شیوه تولید نیز به وجود می آید. این نوع کارایی، از حاصل ضرب کارایی فنی در کارایی تخصیصی بدست می آید. در واقع کارایی اقتصادی را می توان توانایی بنگاه در بدست آوردن حداکثر سود ممکن، با توجه به قیمت ها و سطوح نهاده ها دانست. از دیدگاه فارل، کارایی اقتصادی، تلفیقی از کارایی فنی و کارایی تخصیصی می باشد و نسبت OR OP را به عنوان معیاری برای کارایی اقتصادی معرفی می کند. 2-11 تحلیل نسبت در اندازه گیری کارایی یکی از روش های معمول در اندازه گیری کارایی استفاده از نسبت هاست. در این روش، یک نسبت بین اقلام مربوط به هم در اطلاعات عددی مدیریت محاسبه و تحلیل می شود. نسبت ها در زمینه های مختلف مالی، اقتصادی و صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند(مهرگان، 1391، 35). 2-11-1روش های تحلیل نسبت روش های تحلیل نسبت عبارت اند از:(کازوئو و دیگران، 1995) روش روند؛ روش درصد؛ روش مقایسه؛ روش شاخص؛ 2-11-1-1روش روند در این روش با در نظر گرفتن یک نسبت به عنوان سال پایه، با داده های سال های بعد نسبت هایی ساخته و با نسبت پایه مقایسه می شود و به این طریق تحول یا نرخ رشد نشان داده می شود. به عنوان مثال اگر میزان فروش در سال پایه 100 در نطر گرفته شود و سپس داده های مربوط به سال های بعد به صورت درصدی از این سال پایه بیان شود، تحول یا نرخ رشد فروش را می توان بیان کرد. 2-11-1-2روش درصد در این روش اجزای مختلف یک مجموعه به صورت درصدی از یک عدد کل در نظر گرفته می شود. مثلا اجزای تراز نامه به صورتی نشان داده می شوند که هر کدام درصدی از کل دارایی یا کل اعتبارات و سرمایه خالص سهامداران (دارایی خاص) را تشکیل می دهند و اجزای مندرج در صورت حساب درآمد، هر کدام درصدی از کل فروش را نشان می دهند. وقتی رقم هر جزء به صورت درصد بیان می شود، سهم هر جزء در رقم کل به روشنی مشخص می شود و به این وسیله اطلاعات مهمی برای ارزیابی نتایج اقتصادی و وضعیت مالی موسسه به دست می آید. 2-11-1-3روش مقایسه روش مقایسه نسبت بین دو جزء مربوط به هم را نشان می دهد. این نسبت ها را می توان به ایستا و پویا تقسیم کرد. نسبت ایستا، نسبتی است که نسبت بین دو جزء را در یک تاریخ معین نشان می دهد. نمونه آن نسبت بین دو جزء منعکس در ترازنامه است. نسبت های معمول ایستا عبارتند از: نسبت جاری، نسبت نقدینگی، نسبت دارایی ثابت به سرمایه سهامداران، نسبت دارایی ثابت به سرمایه تخصیص یافته، نسبت قرض و نسبت سرمایه سهامداران. جاری داراییجاری اعتبارات ×100= نسبت جاری نقد دارایی جاری اعتبارات ×100= نسبت نقدینگی ثابت داراییسهامداران دارایی ×100 = نسبت دارایی ثابت به سرمایه سهامدارن ثابت داراییدرازمدت اعتبارت+سهامداران سرمایه ×100 = نسبت دارایی ثایت به سرمایه تخصیص یافته اعتبارت کل سهامداران سرمایه×100 = نسبت قرض سهامداران سرمایهدارایی کل×100= نسبت سرمایه سهامداران نسبت پویا به معنی دقیق آن تنها به نسبت گردش و دوره گردش اطلاق می شود؛ ولی در مفهوم وسیع معمولا نرخ بازده حاصل از کل دارایی ها و نرخ بازده حاصل از فروش را در بر می گیرد. نمونه ای از انواع نسبت پویا، نسبت های بهره وری است که دو مورد آن عبارت است از بهره وری نیروی کار و بهره وری سرمایه. افزوده ارزشکارکنان تعداد ×100= بهره وری نیروی کار ×100افزوده ارزشسرمایه= بهره وری سرمایه 2-11-1-4روش شاخص شاخص یک معیار آماری است که تغییرات یک یا چند متغیر مرتبط با هم را نسبت به زمان، موقعیت جغرافیایی یا سایر خصوصیات مانند درآمد، حرفه و نظایر آنها نشان می دهد. روش شاخص را وال به عنوان روشی برای تجزیه و تحلیل فعالیت های اقتصادی یک موسسه و به منظور ارزیابی اعتبار آن ابداع کرده است. در این روش نسبت های متعدد به یک شاخص ساده تبدیل می شوند. در اقتصاد نیز از شاخص های متعددی استفاده می شود. یکی از ساده ترین انواع شاخص ا قیمت نسبی است که عبارت است از نسبت قیمت یک کالا در دوره معین بر قیمت همان کالا در دوره دیگر که آن را سال پایه می نامند. برای سهولت کار، قیمت ها در هر دوره ثابت فرض می شود. اگر قیمت ها در هر دوره ثابت نباشد، باید از میانگین آنها استفاده کرد(اشپیگل، 1999). نظر مورد دوره در قیمتپایه قیمت = pnp0= قیمت نسبی عیب این شاخص آن است که اهمیت نسبی کالاهای مختلف مورد توجه قرار نمی گیرد، در نتیجه استفاده از این شاخص در محاسبه هزینه زندگی ضرایب مساوی یا اهمیت برابر می یابند، مثلا اهمیت کالاهای اساسی و کالاهای تجملی یکسان فرض می شود. عیب دیگر تاثیر گرفتن آن از واحد اندازه گیری است. مثلا در صورت تغییر واحد اندازه گیری از تن به پوند، نسبت تغییر می یابد. به این علت، از شاخص های دیگری مانند شاخص لاسپیرز ، پاشه و فیشر استفاده می شود که به صورت زیر تعریف می شوند: pnq0p0q0= شاخص لاسپیرز پاشه شاخص=pnqnp0q0 فیشر ایده آل شاخص=pnq0p0q0×pnqnp0qn که در این شاخص ها، q0 مقادیر سال پایه و qn مقدار سال مورد نظر را نشان می دهد. 2-12 روش های ارزیابی کارایی پس از مرور انواع کارایی و درک مفهوم آن، به بحث در مورد روش های ارائه شده برای ارزیابی کارایی پرداخته می شود. به طور کلی روش های مختلف ارزیابی کارایی را می توان به دو دسته تقسیم کرد (مهرگان، 1383، 30): الف) روش های پارامتری ب) روش های ناپارامتری 2-12-1 روش های پارامتری به روش هایی اطلاق می شود که در آنها در ابتدا یک شکل خاصی برای تابع تولید در نظر گرفته می شود، سپس با یکی از روش های برآورد تابع که در آمار و اقتصاد سنجی مرسوم است، ضرایب پارامترهای این تابع برآورد می شود. از آنجا که در این روش ها، پارامتر یا پارامترهایی از تابع برآورد می گردد، به آنها روش های پارامتری می گویند( مهرگان، 1383، 31). مشکل عمده این روش ها تخمین تابع تولید می باشد. ایده اصلی محاسبه کارایی در روش های پارامتری، بر این اصل استوار است که ابتدا مقدار حداکثر تولیدی که به طور فرضی از نهاده ها قابل حصول است را محاسبه کرده و سپس با داشتن مقدار تولید واقعی بنگاه، با تقسیم دومی بر اولی مقدار حاصل را کارایی می نامند. 2-12-2 روش های ناپارامتری این روش ها مبتنی بر یک سری بهینه سازی هستند که برای محاسبه کارایی نسبی از آنها استفاده می شود. عبارت نسبی در جمله بالا بسیار حائز اهمیت است، زیرا کارایی بدست آمده در این روش، نتیجتا مقایسه بنگاه های موجود با یکدیگر است. بنابراین، در صورتی که تعدادی از مشاهدات حذف و یا تعداد آنها زیاد شوند، ممکن است مقدار کارایی محاسبه شده نیز کم یا زیاد شود. بنابراین کارایی بدست آمده نسبی است نه مطلق. در این تکنیک به شناخت شکل تابع تولید نیازی نیست و محدودیتی در تعداد ورودی ها و خروجی ها وجود ندارد. از جمله روش های ناپارامتری می توان به روش های زیر اشاره نمود: الف- روش وصل نقاط حدی ب- روش تحلیل پوششی داده ها DEA . الف)روش وصل نقاط حدی این روش بر اساس نقاط مشاهده شده به تعیین مرز کارایی می پردازد. اگر فرض نقاط مشخص در نمودار هریک نشان دهنده ترکیبات مختلف عوامل تولید x1 , x2 برای تولید یک واحد محصول باشند (برای تمامی واحدهای مورد مقایسه در نمونه) با وصل نقاطی که به مبدا مختصات و محورهای مختصات نزدیک هستند و تمامی نقاط را پوشش می دهند، تابع محدبی بدست می آید که هیچ نقطه ای در زیر این تابع قرار نمی گیرد. تابع بدست آمده، تابع تولید مرزی می باشد و کارایی تمام نقاط نسبت به این خط مرزی سنجیده می شود(حلایی جواد، 1378، 12): 717550375920x200x2 17462502336800014605003289300011747509461500214630038417500 247015010858500300355020383500141287531813500146050036576000 1917700-1270003489325208280003003550303530002374900-127000191770039878000 3584575195580002593975195580002641600255270002012950-190500 3794125179070x100x1117475010795000 نمودار(2-2): منحنی تولید مرزی با استفاده از وصل نقاط حدی ب- روش تحلیل پوششی داده ها DEA تحلیل پوششی داده ها یک روش برنامه ریزی ریاضی است که ابزار مناسب برای بهره وری نسبی واحدهای تصمیم گیری (DMU) در حالت چند ورودی و چند خروجی به حساب می آید. رویکردهای سنتی با فرض یک معادله رگرسیون از میانگین پارامترها به منظور اندازه گیری بهره وری، استفاده می کنند اما در تحلیل پوششی داده ها با توجه به مشاهدات فردی از واحد تصمیم گیرنده و تقابل بهینه آن با دیگر واحدها، کارایی محاسبه می شود. همچنین در این روش بدون استفاده از یک فرم تابعی، یک مرز ساخته می‎شود که نشان دهنده حداکثر مقدار کارایی هر واحد، نسبت به کارایی مشاهده شده از واحدهای دیگر است. پایه گذار روش های ناپارامتری در محاسبه کارایی و ارزیابی عملکرد واحدهای تصمیم گیرنده، اقتصاددانی به نام فارل بود. سیستم پیشنهادی فارل بر اساس دو ورودی و دو خروجی به تحلیل عملکرد واحدها می پرداخت. در سال 1978، چارنز، کوپر و رودز با استفاده از برنامه ریزی ریاضی، روش ناپارامتری فارل را برای سیستمی با ورودی ها و خروجی های چند گانه تعمیم دادند، که مدل معرفی شده به نام مدل CCR را برای حالت های با بازده به مقیاس متغیر تعمیم دادند که مدل پیشنهادی آنها BBC نام گرفت (چارنز، کوپر و ردرز، 1978). تکنیک تحلیل پوششی داده ها روش مبتنی بر برنامه ریزی ریاضی جهت برآورد نسبی کارایی تکنیکی و ناکارایی ها در تولید است. این روش بدون تعیین فرضی از شکل تابع تولید و با حل مدل های ریاضی برای مجموعه ای از واحدهای تصمیم گیرنده و استفاده از اطلاعات مربوط به میزان نهاده ها و ستاده های واقعی آن واحد، تابع تولید یا هزینه را به صورت یک پوشش قطعه ای برآورد می کند(معین الدینی و دیگران، 1382، 48). 2-13 مدل های پایه ای تحلیل پوششی داده ها مدل CCR این تکنیک از سال 1978 با پایان نامه دکتری "ادوارد رودز" در دانشگاه کارنگی میلون با راهنمایی پروفسور کوپر آغاز گردید. رودز پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ملی آمریکا را که در برنامه فالوتزو شرکت می‎کردند، مورد مطالعه قرار داد. آنها توانستند بدون داشتن اطلاعات در مورد هزینه ها برای محاسبه کارایی فنی مدارسی که دارای ورودی ها و خروجی های چند گانه بودند، فرمولی ارائه کنند. اولین مدل تحلیل پوششی داده ها بر اساس حروف اول واضعان آنها CCR نام گرفت. در این مدل، هدف اندازه گیری و مقایسه کارایی نسبی واحدهای سازمانی مانند مدارس، بیمارستان ها، شعب بانک و شهرداری‎ها با چندین ورودی و چندین خروجی شبیه به هم است. در ادامه به انواع مدل های CCR می‎پردازیم(مهرگان، 1391، 57). یکی از ویژگی های مدل تحلیل پوششی داده ها، ساختار بازده به مقیاس آن است. بازده به مقیاس می‎تواند ثابت یا متغیر باشد، بدان معنا که افزایش ورودی به افزایش خروجی به همان نسبت منجر می شود. در بازده متغیر، افزایش خروجی بیشتر یا کمتر از نسبت افزایش ورودی است. مدل های CCR از جمله مدل های بازده ثابت به مقیاس هستند. مدل های بازده ثابت نسبت به مقیاس زمانی مناسب است که همه واحدها در مقیاس بهینه عمل کنند. در ارزیابی کارایی واحدها هرگاه فضا و شرایط رقابت ناقص، محدودیت هایی را در سرمایه گذاری تحمیل کند، موجب عدم فعالیت واحد در مقیاس بهینه می شود. مدل نسبت CCR فارل برای ساختن یک واحد مجازی در اندازه گیری نسبی واحدها، بر مجموع موزون واحدها متمرکز شد و کارایی فنی را طبق رابطه زیر محاسبه کرد: ها خروجی وزنی مجموع ها ورودی وزنی مجموع = کارایی در صورتی که هدف بررسی کارایی n واحد- هر واحد دارای m ورودی و s خروجی – باشد، کارایی واحد j ام (n ،...، 2،1=j) به صورت زیر محاسبه می شود: = r=1suryrji=1mvixijکارایی واحد j ام Xij : میزان ورودی i ام برای واحد j ام (i=1,2, …,m) Yrj: میزان خروجی rام برای واحد j ام (r= 1,2,…,s) Ur : وزن داده شده به خروجی rام (قیمت خروجی rام) Vi: وزن داده شده به ورودی i ام (هزینه ورودی i ام) مورد مهم در رابطه فوق این است که این وسیله سنجش کارایی نیازمند مجموعه ای از وزن هاست که در تمامی واحدهای تحت بررسی استفاده می شود. واحدهایی که با بکارگیری میزان مشخصی از ورودی ها، خروجی هایی را ارائه می کنند، واحدهای تصمیم گیرنده نامیده می شوند، زیرا این واحدها در خصوص نحوه استفاده از ورودی ها و نحوه پردازش آنها تصمیم گیری می کنند. در مورد رابطه فوق باید به دو نکته توجه داشت: اول این که ارزش ورودی ها و خروجی ها می تواند متفاوت و اندازه گیری آنها مشکل باشد؛ دوم، ممکن است واحدهای مختلف به گونه ای عملیات خود را سازمان دهند که خروجی هایی با ارزش های متفاوت ارائه کنند، بنابراین به وزن های متفاوتی در اندازه گیری کارایی نیازمندند. چارنز، کوپر و رودز این مشکل را شناختند و برای حل این مشکل در مدل خود به ورودی ها و خروجی ها وزن های مختلفی را اختصاص دادند و واحدهایی را مطرح کردند که می توانند وزن هایی را در مقایسه با سایر واحدها که برای آنها مناسب تر و روشن کننده تر باشد بپذیرند. در این شرایط مدل ارائه شده آنان برای ارزیابی واحد تحت بررسی که آن را واحد صفر می نامیم، از حل یک مدل برنامه ریزی خطی بدست می آید که مدل نسبت CCR نامیده می شود. برای ساختن مدل، فرض کنید n واحد موجود است و هدف ارزیابی کارایی واحد تحت بررسی(واحد صفریا واحد تصمیم گیرنده) است که ورودی های xm,0 ,…, x2,0 , x1,0 را برای تولید خروجی های ys,0, …,y2,0, y1,0 مصرف می کند. در صورتی که وزن های تخصیص داده شده به خروجی ها(یا قیمت خروجی ها) با um, …, u2, u1 و وزن تخصیص داده شده به ورودی ها (یا هزینه خرید ورودی ها) با vm, …, v2,v1 نشان داده شود، برای پیدا کردن حداکثر کارایی، کسر زیر باید حداکثر شود. r=1suryr0i=1mvixi0 این روش را برای سایر واحدها نیز باید انجام داد. به این ترتیب: کارایی واحد صفر= Max Z0 St: ≤1کارایی تمام واحدها متغیرهای فوق وزن هاست و جواب مسئله مناسب ترین و مساعدترین مقادیر را برای وزن های واحد صفر ارائه و کارایی آن را اندازه گیری می کند. مدل ریاضی آن به صورت زیر است: Max Z0=r=1suryr0i=1mvixi0 St: برای هر واحد (j= 0, 1,2,….,n) r=1suryrji=1mvixij Ur , vi ≥0 مدل 1: مدل نسبت CCR باید دقت کرد که تعداد محدودیت ها در مدل نسبت CCR برابر با تعداد واحدها و تعداد متغیرهای آن برابر با مجموع تعداد ورودی ها و خروجی ها ست. تعداد DMU ها = تعداد محدودیت ها تعداد ورودی ها + تعداد خروجی ها = تعداد متغیرها با توجه به تابع هدف مشخص می شود که این مدل غیرخطی و غیر محدب است که با حل آن مقدار متغیرهای ur و vi برای اندازه گیری کارایی واحد تحت بررسی به دست می آید. مشکلی که در مدل سازی فوق وجود دارد آن است که این مدل دارای بی نهایت جواب است. زیرا اگر مقدار بهینه متغیرها u* و v* باشد، آنگاه دارای جواب بهینه دیگری به صورت au* و av*نیز هست. برای خطی کردن مدل فوق می‎توان از روش مدل برنامه ریزی کسری و روش خطی کردن CCR استفاده کرد. مدل BCC در سال 1984، بنکر، چارنز و کوپر با تغییر در مدل CCR مدل جدیدی را عرضه کردند که بر اساس حروف اول نام خانوادگی آنان به مدل BCC شهرت یافت. مدل BCC مدلی از انواع مدل های تحلیل پوششی داده هاست که به ارزیابی کارایی نسبی واحدها یی با بازده به مقیاس متغیر هستند، زیرا مدل بازده به مقیاس ثابت واحدهای کارای کمتری را در بر می گیرد و مقدار کارایی نیز کمتر می شود(بنکر، چارنز و کوپر، 1984). مدل نسبت BCC مدل نسبت BCC برای ارزیابی کارایی واحد تحت بررسی به صورت زیر است: MAX Z0 = r=1suryr0+Wi=1mvixi0 St: r=1suryrj+Wi=1mvixij≤1j=1,2,3,…,n W آزاد در علامتur , vi ≥0 مدل 10 مدل نسبت BCC ورودی محور ساختار مدل نسبت BCC همانند مدل نسبت CCR است که هم در تابع هدف و هم در تمامی محدودیت ها به صورت کسر یک متغیر آزاد در علامت W افزوده می شود. 2-14 رگرسیون و تحلیل پوششی داده ها تحلیل پوششی داده ها تکنیکی است که از تمامی مشاهدات گردآوری شده برای اندازه گیری کارایی استفاده می کند. برخلاف روش رگرسیون که با میانگین سازی در مقایسه واحدها به بهترین عملکرد موجود در مجموعه واحدهای تحت بررسی دست می یابد، تحلیل پوششی داده ها هر کدام از مشاهدات را در مقایسه با مرز کارا بهینه می کند. در هر دو این روش ها از تمامی اطلاعات به طور کامل استفاده می شود. در روش رگرسیون، عملکرد هر واحد نسبت به یک معادله رگرسیون بهینه شده مشخص می شود، در حالی که در تحلیل پوششی داده ها، با ساخت و حل n مدل، عملکرد n واحد بررسی می شود. در شکل( 2-2) این دو روش با هم مقایسه می شوند. 2604135380365DEA 00DEA 1051560901700030797590170خروجی00خروجی304165024574500266065034099500 23939502159000023939506350000362267563500رگرسیون00رگرسیون28511503397250025654006350000119380015875000208915030162500 322326050800025654003956050035274252051050029464003956050023939505080002041525300355002089150508000168910030035500178435010033000151765030035500 342265026098500218440026098500142240026098500140335026098500 3270250173355002946400971550024701509715500189865019240500130810028765500 4270375162560ورودی00ورودی10515607683500 نمودار(2-3): مقایسه رگرسیون و DEA روش رگرسیون نیازمند یک تابع ریاضی است که بر آن اساس، با بکارگیری متغیرهای مستقل، متغیر وابسته تخمین زده می شود. علاوه بر آن، مفروضاتی در مورد تابع توزیع داده ها همراه با محدودیت های مدل نیز باید مورد توجه قرار گیرد. اما تحلیل پوششی داده ها، نیازمند بدست آوردن تابع توزیع و به کارگیری مفروضاتی در مورد آن نیست. این روش به طور کلی، با ترکیب تمامی واحدهای تحت بررسی، یک واحد مجازی با بالاترین کارایی را می سازد و واحدهای ناکارا را با آن می سنجد(مهرگان، 1391، 31). 2-15 مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها الف) مزایا مزایای روش تحلیل پوششی داده ها به شرح زیر است(چارنز و دیگران، 1995): تمرکز بر هریک از مشاهدات در مقابل میانگین جامعه؛ فراهم آوردن یک روش اندازه گیری جامع و منحصر به فرد برای هر واحد که از ورودی ها (متغیر های مستقل) برای ایجاد خروجی ها(متغیرهای وابسته) استفاده می کند؛ استفاده هم زمان از چندین ورودی و چندین خروجی؛ سازگاری با متغیرهای برون زا؛ توانایی در نظر گرفتن متغیرهای طبقه ای یا مجازی؛ بی نیاز بودن از آگاهی از وزن ها یا قیمت های ورودی ها و خروجی ها و بی نیازی از ارزش گذاری؛ تخمین در تغییر ورودی ها و خروجی های واحد هایی که در زیر مرز کارا قرار گرفته اند برای تصویر کردن آن واحدها در مرز کارا؛ ارائه جواب بهینه پارتو؛ امکان بکارگیری ورودی ها و خروجی های مختلف با مقیاس های اندازه گیری متفاوت؛ شکل تابع توزیع و روابط تولید محدودیتی برای آن ایجاد نمی کند. ب) معایب از جمله معایب تحلیل پوششی داده ها می توان موارد زیر را برشمرد: اندازه گیری کارایی نسبی نه کارایی مطلق؛ تفاوت بین اهمیت ورودی ها و خروجی ها موجب انحراف در نتایج می شود، اما با محدودسازی وزن های خروجی و ورودی، این مشکل تا حدودی قابل رفع است؛ مشکل انجام آزمون های آماری به دلیل غیر پارامتری بودن؛ تعداد مدل های مورد نیاز و حل آنها به تعداد واحدهای تحت بررسی بستگی دارد که تا حدودی حجم محاسبات را افزایش می دهد؛ تغییر در امتیاز کارایی محاسبه شده ی تمامی واحدها با اضافه کردن یک واحد جدید به مجموعه واحدهای قبلی بررسی شده؛ احتمال تغییر نتایج ارزیابی به دلیل تغییر در نوع و تعداد ورودی ها و خروجی ها؛ به عنوان یک تکنیک بهینه سازی، امکان پیشگیری از خطا در اندازه گیری و سایر خطاها را ندارد(مهرگان، 1391، 32). مفاهیم ورودی و خروجی: انتخاب ورودی و خروجی ها در تحلیل های کارایی از مباحث ساختاری و اساسی تحلیل می باشند. در مورد بنگاه های مالی مانند بانک ها و موسسات بیمه اهمیت این بحث دو چندان است؛ زیرا در این بنگاه‎ها، تفکیک کالا و خدمات واسطه ای به ورودی و خروجی، گاهی به سادگی قابل انجام نیست و کالا و خدماتی وجود خواهند داشت که از خصوصیات هر دو دسته برخوردار می باشند. به طور کلی در واحدهای تولیدی و صنعتی از ورودی، به منابعی مانند نیروی کار، سرمایه و ساختمان تلقی می شود که در راستای تولید به آنها نیاز می شود. از خصوصیات ورودی ها این است که هزینه های تولید را افزایش می دهد و از سوی دیگر خروجی به کالا و خدماتی اطلاق می گردد که متقاضی داشته و مصرف کنندگان، حاضر به خرید آن بوده و فروش آن برای بنگاه درآمد زا باشد. کوپر، سیفورد و تن این نکته را اظهار داشته اند که بنگاه ها با حفظ ثبات سایر شرایط عموما خواستار مقادیر کمتری از ورودی ها و مقادیر بیشتر خروجی هستند. آنها این نکته را در تحلیل های سنجش کارایی منعکس کردند. در خصوص بنگاه های خدمات مالی مانند بانک ها و موسسات بیمه، خروجی ها معمولا ناملموس بوده و بنابراین اندازه گیری و کنترل آنها به سادگی امکان پذیر نمی باشد. در این گونه مسائل، رویکرد عمل گرایانه به دنبال تشخیص و یکسان سازی خدمات ارائه شده توسط این بنگاه ها و یافتن متغیرهای کمکی خواهد بود که رابطه و همبستگی شدیدی با این محصولات داشته باشند. شناسایی نهاده ها و ستانده های تحقیق یکی از مشکلاتی که در امر تعیین نهاده ها و ستانده ها وجود دارد؛ این است که می توان نهاده ها وستانده های زیادی برای یک واحد تصمیم گیرنده در نظر گرفت؛ ولی در اکثر مواقع داده های در رابطه با آنها موجود نیست و این امر تصمیم گیری در مورد تعیین نهاده ها و ستانده ها را مشکل می کند(امامی میبدی، ، 1379، ص 37) در مطالعات مربوط به ارزیابی کارایی در سطح واحدهای بانکی به روش DEA دو عامل بسیار مهم در انتخاب متغیرهای نهاده و ستانده موثر است. اولین عامل، هدف تحقیق است که منجر به انتخاب متغیرهای خاصی می شود و دوم محدودیت های آماری و حجم نمونه مورد بررسی است. جهت انتخاب متغیرهایی که به عنوان ستانده های شعب می بایستی مورد بررسی قرار گیرند، باید به این نکته اساسی توجه کرد که هدف اصلی بانک را می توان در سه حوزه تجهیز منابع، تخصیص منابع و خدمات خلاصه کرد. این سه قالب ستانده های بانک ها را تشکیل خواهند داد که ابعاد آنها را می توان به صورت کمی و کیفی نشان داد. برای مثال عواملی مانند دکوراسیون داخلی بانک، مدت زمان انتظار مشتری، ارائه اطلاعات کامل به مشتری، در نظر گرفتن راحتی مشتری و نظایر این ها می توانند کیفیت خدمات بانکی را افزایش دهند؛ ولی متاسفانه به دلیل گستردگی شعب مورد بررسی، امکان جمع آوری اطلاعات در مورد ابعاد کیفی ستانده ها میسر نشده و فقط به جمع آوری ابعاد کیفی اکتفا شده است. متغیرهایی که می‎توانند معرف ابعاد کمی ستانده های شعب بانک در بخش های تجهیز و تخصیص منابع و خدمات باشند. شایان ذکر است انتخاب نهاده ها و ستانده ها در این تحقیق با توجه به تجزیه و تحلیل تحقیقات مشابه و رفع نارسایی های موجود در بررسی های گذشته و همچنین نظر سنجی از کارشناسان و محققین در زمینه ارزیابی عملکرد بانکی و همچنین نظر سنجی از کارکنان بانک ها استفاده شده است. متغیر کیفی گروه بندی در این تحقیق، کارا یا ناکارا بودن شعب بوده و متغیرهای مستقل، تمامی نهاده ها و ستانده های مورد استفاده در تکنیک تحلیل پوششی داده ها می باشد. زمانیکه مشاهدات(بنگاه ها) کم و تعداد محصول و عامل تولید زیاد باشد، تعداد زیادی از این بنگاه ها روی منحنی مرزی DEA قرار می گیرند. بنابراین بدیهی است در صورتی نتایج تحقیق از اعتبار لازم برخوردار خواهد بود که مجموع متغیرها(عامل تولید و محصول) از سه برابر مشاهدات(بنگاه ها) کوچکتر باشد؛ به عبارت دیگر رابطه زیر برقرار باشد: تعداد واحدهای مورد بررسی(DMUs) ≥ (تعداد نهاده ها+ تعداد ستانده ها) ×3 30≥ 3 ×(4+3) که اگر در روش تحلیل پوششی داده ها قاعده فوق برقرار نباشد، تعداد زیادی از واحدهای مورد بررسی کارا خواهند شد و محقق را نتایج واقعی دور می کند.(امامی میبدی، 1379، ص 38) در این قسمت نهاده ها و ستانده ایی که جهت اجرای تکنیک DEA مورد استفاده قرار گرفته اند و نیز نحوه محاسبه آنها جهت وارد کردن به مدل معرفی می گردد. نهاده ها: هزینه های پرسنلی، هزینه اداری شعبه، تعداد کارکنان شعب، میانگین سابقه کار کارکنان شعب ستانده ها: میزان سپرده ها، میزان تسهیلات، ارائه خدمات(توکن های اینترنت بانک، فروش خدمت sms بانک، آمار فروش همراه بانک). پیشینه تحقیق به طور کلی در متون اقتصادی در دهه های اخیر، پیشرفت های زیادی در زمینه چگونگی محاسبه کارایی صورت گرفته است که در این بخش از مطالعه، به منظور بهره گیری از تجارب گذشته، به مرور مطالعات داخلی و خارجی در خصوص ارزیابی کارایی در فعالیت های اقتصادی به خصوص فعالیت بانک ها پرداخته می شود. هدف از این مطالعات، شناسایی متغیرهای داده و ستانده، روش برآورد، و همچنین، فن برآورد آن بود. هرچند مطالعات متعددی در داخل و خارج از کشور مورد بررسی قرار گرفت؛ اما به تعداد محدودی از آنها در زیر اشاره می شود. فرشادمهر و همکاران (1390) در تحقیقی تحت عنوان "ارائه مدلی جهت محاسبه کارایی ادارات خدمات انفورماتیک مدیریت های شعب بانک ملت و هریک از مولفه های زیر مجموعه با استفاده از روش تحلیل پوششی داد ها" به سنجش کارایی 38 اداره خدمات انفورماتیک بانک ملت و واحدهاي زیرمجموعه آنها پرداخته شده است .ابتدا طی فرایندهاي مختلف شاخص هاي ورودي و خروجی شناسایی و با استفاده از تکنیک دلفی و منطق فازي، اعتبار و ضریب اهمیت شاخص ها مشخص گردید سپس با ترکیب سه مدل راسل اصلاح شده، ارزیابی کارایی مؤلفه اي و مدل رتبه بندي اندرسون- پترسون و افزودن محدودیت وزنی، مدل پیشنهادي جهت سنجش کارایی و رتبه بندي این ادارات استخراج گردید و عملکرد این ادارات در سال 88 مورد ارزیابی قرار گرفت. طلوعی و همکاران (1390)، با توجه به اهمیت بانک ها به عنوان شریان اقتصادي جامعه تحقیقی تحت عنوان "ارائه مدل مناسب تحلیل پوششی داده ها در ارزیابی عملکرد شعب بانک هاي خصوصی " را به انجام رسانده اند؛ که در آن با رویکرد جدیدي به ارزیابی عملکرد شعب بانک ها پراداخته اند. در این پژوهش به بانک از منظر سازمانی با نگرش تولیدي -واسطه اي به صورت توام پرداخته شده است. علاوه بر آن با بکار گیري ستاده ي نامطلوبی همچون مطالبات معوق و تاثیر آن بر کارایی اقدام به ارزیابی عملکرد نه تنها با معیار ها و شاخصهاي مثبت، بلکه معیار هاي منفی نیز لحاظ شده است. حقیقت و نصیری(1382).به تحقیقی تحت عنوان" بررسی کارایی سیستم بانکی با کاربرد تحلیل پوششی داده ها (مطالعه موردی بانک کشاورزی)" پرداختند. هدف از مطالعه حقیقت و نصیری، محاسبه مقادیر کارایی فنی و مقیاس و یافتن دلایل ناکارایی سیستم بانک بوده است. بدین منظور، با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها (DEA) کارایی 172 شعبه از بانک کشاورزی با فرض های بازدهی ثابت و متغیر نسبت به مقیاس در منطقه 4 کشور(شامل استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل) ارزیابی شده است. در این مطالعه سه متغیر هزینه های پرسنلی، هزینه اداری و تعداد ترمینال ها به عنوان متغیرهای داده و میزان سپرده، میزان تسهیلات و تعداد خدمات ارائه شده به عنوان ستاده مد نظر قرار گرفته اند. نتایج این پژوهش نشان داد که میانگین کارایی فنی شعب بانک کشاورزی در منطقه 4 تحت شرایط بازده ثابت و متغیر نسبت به مقیاس به ترتیب برابر 84/0 و 94/0 و میانگین کارایی به مقیاس نیز 86/0 بوده است. در حالت بازدهی ثابت به مقیاس در میان شعب اصلی برابر 84/0 بوده است. در حالت بازدهی متغیر به مقیاس در میان شعب خدماتی روستایی، واحدهای با اندازه کوچک و در میان شعب اصلی و خدماتی شهری، واحدهایی به اندازه متوسط بیشترین میانگین کارایی را داشته اند. بیشتر واحدها در تمام گروه ها دارای بازده فزاینده نسبت به مقیاس بوده اند که این، توجیه اقتصادی ضرورت گسترش فعالیت های بانک می باشد. به طور کلی از این مطالعه مشخص شده که تنها 31 درصد واحدهای مورد بررسی از هر دو کارایی فنی و مقیاس برخوردار بوده اند. پورکاظمی (1385). هدف از مطالعه پورکاظمی، رتبه بندی بانک های تجاری و تعیین کارایی این بانک‎ها در ایران بوده است. بدین منظور با استفاده از ترکیب تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی بر اساس 24 شاخص تعریف شده، رتبه بندی سرپرستی های بانک های تجاری ملی، سپه، صادرات و تجارت انجام و از نتیجه آن پنج بانک یاد شده رتبه بندی شده است. در بخش دیگر مطالعه، میزان کارایی بانک ها مورد مطالعه قرار گرفته است. در این بخش متغیرهای هزینه، دارایی، تعداد موزون کارکنان، تعداد موزون شعب به عنوان متغیرهای ورودی و سود خالص، حجم سپرده های موزون، تسهیلات موزون، تعداد معاملات و تسهیلات به مطالبات معوقه به عنوان متغیرهای خروجی مد نظر قرار گرفته است. برای محاسبه کارایی سرپرستی ها، از روش تحلیل پوششی داده ها و با مدل بازده ثابت به مقیاس CCR برای کارایی استفاده شده است. در پایان مقاله، پیشنهاد شده برای اصلاح کارایی باید وضعیت آموزش و افزایش دانش کارکنان بانک ها مورد توجه قرار گیرد. در پژوهشی تحت عنوان "بررسی کارایی بانک های تجاری در ایران و عوامل نهادی موثر بر آن" که توسط امیری و همکاران (1385) انجام شده است؛ ضمن ارائه و تحلیل نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه کارایی بانک های تجاری، شاخص عدم کارایی در مورد بانک های صادرات و سپه محاسبه شده است. هدف گذاری بانک ها در جهت جذب هرچه بیشتر سپرده، به عدم کارایی آنها منجر شده است. سیاستگذاری اغلب بانک ها در جهت افزایش دارایی های ثابت درست نیست. در زمینه نیروی انسانی نیز سیاست گذاری های نظام بانکی قابل نقد است. همچنین در این مقاله به بررسی مهم ترین عوامل محیطی و نهادی موثر بر نظام بانکی ایران پرداخته شده است. محیط اقتصادی و سیاسی ایران محدودیت های زیادی بر بانک ها تحمیل نموده است. نحوه حکم رانی موجود در نظام بانکی ایران قادر به ایجاد شرایط لازم برای حفظ حقوق سپرده گذاران نیست. از این رو برای تکمیل فرآیند اصلاحات نظام مالی ایران، توجه به شرایط نهادی و بهبود حکم رانی در نظام بانکی ضروری است. قاسمی (1388) در پژوهشی تحت عنوان " تلفیقی از مدل ابر کارایی با قضاوت های مدیریتی در ارزیابی عملکرد شعب بانک مسکن" از مدل هایDEA با محدودیت های وزنی استفاده کرده که این وزن ها بر اساس نظرات مدیران حوزه ستادی بانک مسکن با تکمیل پرسش نامه و استفاده از فن تحلیل سلسله مراتبی ( AHP) و با حذف نظرات ناسازگار و ترکیب ماتریس نظرات مختلف کارشناسی به وسیله میانگین هندسی موزون صورت گرفته است. همچنین به دلیل متمایز نمودن بیشتر شعب و امکان فراهم نمودن زمینه‎ای برای رتبه بندی بهتر آنها از مدل ابر کارایی استفاده شده است. نتایج این مدل که با استفاده از داده های آماری سال 1385 شعب بانک مسکن انجام شده حاکی از آن است که کارایی فنی 86 درصد شعب کمتر از 5% و از این تعداد، کارایی فنی 41 درصد شعب کمتر از 25% است. تحقیقات خارجی دراک (2001) در پژوهشی تحت عنوان "کارایی بانک های انگلستان با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها" فهمید که بانک های انگلستان از روند کاهشی در خلال سال های (1995-1984) رنج زیادی متحمل شدند. به هر حال کارایی X این بانک ها بسیار شبیه بانک های مورد مطالعه در آمریکا بود. لذا در ادامه اظهار می دارد بانک های بزرگ از لحاظ هزینه بهتر از همتای کوچکتر خودشان می باشد. کارایی X که توسط لیبن استین ارائه شد، بیان کننده انحراف از مرز هزینه کارایی، با توجه به حداقل هزینه تولید برای سطح مشخصی از داده ها می باشد. ریشه کارایی X از لحاظ فنی می باشد که درجه اتلاف در پروسه های تولیدی را اندازه گیری می کند کارایی X یک مقیاس از چگونگی مدیریت منابع انسانی و دیگر منابع جهت بدست آوردن سطح مشخصی از داده ها می باشد. اوبرهلزر و دروستویزن (2004). در مطالعه ای با عنوان مطالعه تجربی اندازه گیری کارایی و سودآوری بانک ها " کارایی و نیز عملکرد بانک های بزرگ آفریقای جنوبی را محاسبه نمودند. روش مورد استفاده پژوهشگران در این مطالعه روش تحلیل فراگیر داده ها بوده است. فرض صفر این مطالعه نبود ارتباط معنادار بین استفاده از روش تحلیل فراگیر داده ها و نیز تحلیل مالی بانک ها می باشد. داده های مورد استفاده در این مطالعه نیز در 36 ماه از 4 بانک اصلی آفریقای جنوبی، جمع آوری شده است. در این مطالعه، ستانده های بانکی شامل درآمدهای ناشی از بهره و درآمدهای غیر بهره ای و نهاده های مورد استفاده شامل ارزش بهره های پرداخت شده، کل هزینه های عملیاتی (به جز هزینه نیروی کار، بهره‎های پرداخت شده و استهلاک)، تعداد کارمندان بانک و ارزش دارایی های ثابت بانک است. در پایان، کارایی محاسباتی با شاخص های مالی بانک ها مقایسه و پیشنهادهایی نیز ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که رابطه معناداری بین کارایی تخصیصی و بازده دارایی . نیز سود ناخالص، معنادار است؛ رابطه بین کارایی هزینه ای و نسبت درآمد به ازای هزینه نیروی کار معنادار است، همچنین، میان کارایی مقیاس و نسبت های مالی رابطه معناداری وجود دارد(ابدالی، 1388، ص 18). چارنز و همکاران در این مطالعه که به بررسی میزان کارایی بانک های کروواسی بین سال های 1995 تا 2000 انجام شده، بیان شده است که آگاهی از میزان کارایی بانک ها و نیز مطالعات در این زمینه، برای تحلیل گران و دست اندر کاران و سیاستگذاران بانک ها، بسیار مفید است. در این مطالعه، بانک ها به سه گروه بانک های دولتی، بانک های خصوصی و بانک های خارجی دسته بندی شده اند. از جمله نکاتی که در این مطالعه به عنوان نتیجه بیان شده، این است که بانک های خارجی به طور متوسط، اکثرا جزو کاراها هستند و نیز اینکه بانک های جدید نسبت به بانک های قدیمی کاراترند. همچنین بانک های با مقیاس کوچک، کارایی کلی دارند، ولی بانک های بزرگ وقتی کارا می شوند که اجازه داده شود بازده به مقیاس متغیر داشته باشند. بر اساس نتایج این مطالعه، نوعی همسانی قوی بین میانگین کارایی در بازار بانکداری کروواسی وجود دارد و این برابری در بین گروه بانک های اشرافی بیشتر دیده می شود. الفرج و همکاران (1993). در این پژوهش، کارایی تعداد 15 شعبه یکی از بزرگترین بانک های تجاری کشور عربستان سعودی محاسبه شد. نهاده های مورد استفاده در این پژوهش عبارت بودند از: تعداد کارکنان شعب، درصد کارکنان دارای تحصیلات دانشگاهی، میانگین سابقه کار کارکنان شعب، شاخص منطقه ای، شاخص میزان اختیارات شعب، شاخص هزینه دکوراسیون شعب، شاخص میانگین حقوق سالانه و شاخص سایر هزینه های بانکی (قاسمی، 1388، ص 33) همچنین ستانده های مورد استفاده برای انجام این پژوهش عبارت بودند از: میانگین سود خالص ماهانه، میانگین ماهانه حساب های جاری، میانگین ماهانه سایر حساب ها، میانگین ماهانه رهن ها، شاخص تسهیلات و تعداد کل حساب ها. زینوز و سوتیرو (1997)، 144 شعبه بانک تجاری قبرس را که حدود 45 درصد سپرده های محلی را جذب می کردند، مطالعه نمودند. در تقسیم بندی مکانی شعب آنها به سه دسته شعب شهری (82 شعبه)، شعب روستایی (41 شعبه) و شعب توریستی (20 شعبه) تقسیم شدند و با توجه به اندازه، آنها به سه دسته بزرگ، متوسط و کوچک طبقه بندی شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که متوسط کارایی در شعب شهری، روستایی و توریستی به ترتیب برابر با 92.4، 87.6 و 88.5 درصد می باشد. دارات، ضمن معرفی بانکداری بدون ربا در ایران و پاکستان عملکردهای اقتصادی دو کشور، قبل و بعد از اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا را بررسی نموده است. ایشان در تحقیقی دیگر کارایی 8 بانک کویت را در دوره 1997- 1994 با بهره گیری از روش تحلیل پوششی داده ها اندازه گیری کرده است. نتایج نشان می دهد که میانگین کارایی هزینه در بانک های کویت 68 درصد است. شرمن و لاندینو(1995). این مطالعه با هدف اندازه گیری کارایی 33 شعبه یک بانک تجاری صورت گرفت. نهاده های مورد استفاده در این پژوهش عبارت بودند از: تعداد تحویل داران، تعداد کارکنان خدماتی، مدیر شعبه، هزینه های عملیاتی بانک بجز هزینه های پرسنلی و اجاره و زیر بنای شعبه. همچنین، ستانده های مورد استفاده در این مطالعه در 5 گروه به شرح زیر طبقه بندی شده بودند.: سپرده ها، برداشت ها، چک های وصول شده، چک های بانکی، چک های مسافرتی، وام ها، حساب های جدید (مدت دار، پس انداز، گواهی سپرده) و کارکرد شبانه شعب. نتایج این پژوهش نشان می دهد که از میان 33 شعبه مورد مطالعه، تعداد 23 شعبه کارا بوده اند و با کارا نمودن شعب باقیمانده می توان هزینه ای بیش از 9 میلیون دلار صرفه جویی نمود مطالعه پارکان (اندازه گیری کارایی عملکرد خدماتی) در 1998: در این تحقیق با بیان این که عملکرد در مورد شعبه ها به همه فعالیت هایی گفته می شود که مجموعه ای از منابع را به مجموعه ای از خدمات تبدیل می کند و با معرفی شاخص هایی چون بازدهی سرمایه، سود بخشی و دیگر نسبت های مالی که برای سنجش عملکرد شعبه به کار می رود و با بیان کاستی های این شاخص ها که ترکیب منابع و خدمات را مورد توجه قرار نمی دهد، تکنیک تحلیل پوششی داده ها برای مقایسه کارایی 35 شعبه از یک بانک در کلگری به کار رفته است. ( افشار کاظمی،1389) بررسی مطالعات انجام شده در خصوص بانک ها در داخل و خارج کشور نشان داد که برای اندازه گیری منابع: ابدالی، علی. شبنم دوستی و علیرضا نیکبخت. (1388). طراحی مدل ارزیابی کارایی و درجه بندی شعب بانک های تجاری با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها. مجله بانک و اقتصاد، شماره 98. آذر، عادل و رجب زاده، علی(1381). تصمیم گیری کاربردی (رویکرد M.A.D.M ). تهران: نشر نگاه دانش. اسمعیلی کارکرودی، علی اکبر. (1387). ارزیابی عملکرد شعب بانک صادرات استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها. رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد رشت. اچ- لفت ویچ، ریچارد. (1376). سیستم قیمت ها و تخصیص منابع تولیدی، (ترجمه میرنظام سجادی). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ هشتم. افشار کاظمی، محمد علی. محمدرضا ستایش. سعید محرابیان و کرمعلی انوری. (1389). ارزیابی کارایی نسبی شعب بانک توسعه صادرات ایران. فصلنامه بانک و اقتصاد، شماره 75، صص 48-43. الوانی، سید مهدی. (1380). تصمیم گیری و تعیین خط ومشی دولتی. تهران: انتشارات سمت. آماده، حمید. علی امامی میبدی. علی آزادی نژاد. (1388). رتبه بندی استان های کشور از لحاظ کارایی فنی بخش صنعت با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها. مجله دانش و توسعه، سال شانزدهم، شماره 29. امامی میبدی، علی. (1379)، اصول اندازه گیری کارایی و بهروری(علمی و کاربردی). تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی. امامی میبدی، علی. (1384). اصول اندازه گیری کارایی و بهروری(علمی و کاربردی). تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی. امیری، هادی؛ مجتبی رئیس صفری. (1386). بررسی کارایی بانک های تجاری در ایران و عوامل نهادی موثر بر آن. رساله کارشناسی ارشد، اقتصاد دانشگاه تهران. پورکاظمی، محمد حسین. (1385). تعیین میزان کارایی بانک های تجاری با استفاده از تحلیل پوششی داده ها (DEA) و رتبه بندی این بانک ها با استفاده از شاخص های مختلف. طرح تحقیقی. حلایی جواد، محمد. (1378). اندازه گیری کارایی شرکت گاز با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی اراک. جیمز ای. فیتز سیمونز و موناجی. فیتتز سیمونر 1382، مدیریت خدمات، استراتژی، عملیات و تکنولوژی اطلاعات. ترجمه سید محمد اعرابی و داوود ایزدی. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی، ج 2. خاکی ، غلامرضا. (1390)، روش تحقیق در مدیریت. تهران: انتشارات بازتاب. داگلاس، ایوان، ج. (1372). اقتصاد مدیریت. ترجمه جواد پور مقیم. تهران: نشر نی. زارع، احمد. (1377). بررسی و ارزیابی اثرات تولیدی اعتبارات تخصیص یافته به بخش کشاورزی توسط بانک های ملی و کشاورزی. رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. حقیقت، جعفر و ناصر نصیری. (1382). بررسی کارایی سیستم بانکی با کاربرد تحلیل پوششی داده ها( مطالعه موردی بانک کشاورزی). پژوهش های اقتصادی مدرس. شماره 9 و 10. سکاران، اوما. (1388). روش های تحقیق در مدیریت. تهران: انتشارات موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی. سکاران، اوما. (1386). روش های تحقیق در مدیریت. ترجمه صائبی. شیرازی، محمود، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی. سعادت، مرضیه. (1377). اندازه گیری کارایی نسبی خطوط هوایی ایران با استفاده از تحلیل پوششی داده ها. رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. سیدجوادین، مرتضی. (1385). محاسبه کارایی نظام بانکی در ایران با استفاده از روش تحلیل فراگیر داده ها. فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران. شماره 20. طاهری، غلامرضا. (1382). بررسی و تبیین نقش اقتضائات استراتژیک در انتخاب الگوی ارزیابی عملکرد سازمان های دولتی. مجموعه مقالات دومین جشنواره شهید رجایی ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور، تهران: سازمان امور اداری و استخدامی کشور. طلوعی اشلقی، عباس و ماه منیر بیاناتی. (1390). ارائه مدل مناسب تحلیل پوششی داده ها در ارزیابی عملکرد شعب بانک هاي خصوصی. رساله کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد واحد فیروز کوه. علیرضایی، محمد رضا. (1382). طراحی نظام پشتیبانی تصمیم بری ارزیابی عملکرد شعب یک بانک تجاری. تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، چاپ اول. عفتی داریانی، علی. (1386). بهره وری و عوامل موثر بر آن در بانک کشاورزی. پایان نامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه تهران. فرشادمهر، بهارک. کوروش پرویزیان و فرهاد حسین زاده لطفی. (1390). ارائه مدلی جهت محاسبه کارایی ادارات خدمات انفورماتیک مدیریت های شعب بانک ملت و هریک از مولفه های زیر مجموعه با استفاده از روش تحلیل پوششی داد ها. رساله ارشد دانشگاه آزاد واحد فیروزکوه. فلاح، محمد. (1386). ارزیابی کارایی شعب شرکت های بیمه با روش تحلیل پوششی داده ها. تازه های جهان بیمه، شماره 115و 116. فیتز سیمونز، جیمز ای و موناجی. (1382). مدیریت خدمات (استراتژی، عملیات و تکنولوژی اطلاعات). ترجمه محمد اعرابی و داوود ایزدی. تهران: دفتر پژوهش های بازرگانی. قاسمی، ع. (1379). مقدمه ای بر روش های اندازه گیری کارایی و بهره وری. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، گزارش پژوهشی شماره 12. قاسمی، عبدالرسول. (1388). تلفیقی از مدل ابرکارایی با قضاوت های مدیریتی در ارزیابی عملکرد شعب بانک مسکن. فصل نامه پژوهش های اقتصادی ایران، سال سیزدهم، شماره 41، صص 51-29. قنواتی، المیرا. (1389). مقایسه تطبیقی کارایی بانک های تجاری ایران با استفاده از دو روش DEA و SFA. فصلنامه پژوهشی_ علمی اقتصاد و تجارت نوین، شماره هشتم. محمدزاده، مصطفی. (1375). کاربست تحليل پوششي داده ها در اندازه گيري و تحليل کارايي نسبي شهرستانهاي استان خراسان رضوي. اقتصاد و توسعه كشاورزي (علوم و صنايع كشاورزي دوره 23 شماره دوم صفحات 87-95. میرزایی اهرجانی، حسن. (1377). طراحی مدلی برای تبیین عوامل موثر بر وجدان کاری و انظباط اجتماعی. مجموعه مقالات سمینار وجدان کاری و انظباط اجتماعی. قزوین: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین، ص 5-1. مهرگان، محمد رضا. (1383). مدل هاي كمي در ارزيابي عملكرد سازمان ها. تهران: دانشكده مديريت دانشگاه تهران. مهرگان، محمدرضا. (1383). ارزيابي عملكرد سازمان ها :رويكرد كمي با استفاده از تحليل پوششي داده ها. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه. مهرگان، محمدرضا. (1391). تحلیل پوششی داده ها: مدل های کمی در ارزیابی عملکرد سازمان ها. تهران: نشر کتاب دانشگاهی. موتمنی، علیرضا؛ محمد جواد زاده، مهدی تیزفهم. (1389). ارزیابی عملکرد راهبردی بانک ها، مطالعات مدیریت راهبردی، شماره 1، صص 141-159. هدایت طباطبایی، سید امیر. 1378. اندازه گیری بهره وری با رویکرد فنی و مهندسی. موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی. سایت مرکز آمار ایران، www.amar.org.ir Allen , Y . Liu , M-h , Molneux , P .Seth , R .(2008) , Efficiency and risk in Japanese banking , journal of banking and finance ,24 , pp 1605 – 1628 Anderson, p. Peterson, N., (1993):”A Procedure for Ranking Efficient Units in DEA”, Management Science/Vol. 39 .No. 10. Ay likanenn , M. & G. Save (2001), "An Application of DEA for Comparative Analysis and Ranking of Regions in Sebria with Regards to Social Economic Development",European Journal of Operational Research, Vol. 132. PP. 343-356. Azadinezhad, A. (2008) "Technical Efficiency Measurement of Industrial Sector and Studying Effective Factors on it in Iranian Provinces, from 1996 to 2004," MA Dissertation in Allameh Tabataba’i University, Faculty of Economics (in Persian). Azar, A., gholamrezaei, D. (2006) “Ranking Iranian Provinces with the Approach of Data Envelopment Analysis (with the Use of Indicators of Human Development)”, Iranian Journal of Economic Research, No 27 (in Persian). Banker, R. D. and Thrall, R. M. (1992). Estimation of Returns to Scale Using Data Envelopment Analysis, European Journal of Operational Research, 62, 74-78. Banker, R. D., Charnes, A., Cooper, W.W., (1984): "Some Models for Estimation Technical and Scale in Data Envelopment Analysis",Management Science, 30. Ball, R. and Wilkinson, R.H., “ Measuring the Performance of Higher Education Institutions “; Proceeding of the Thirteenth International Forum of the European Association for Institutional Research ; 2000, pp. 383 – 385. Berger, A.N., G.A. hanweck, and D.B. Humphrey ( December 1987), " competitive viability in banking: scale, scope, and product mix economies", journal of monetary economics, N. 20, PP: 501-520. Bowlin, W.F. (1999), "An Analysis of the Financial Performance of Defense Business Segments Using Data Envelopment Analysis", Journal of Accoumting and Public Policy, Vol. 18, PP. 287-310. Chang, K.P. and Kao, P.H., “ The Relative Efficiency of Public Versus Private Municipal Bus Firms : An Application of DEA “ ; The Journal of Productivity Analysis, No. 3, 2002, pp. 67-84 Charnes, A., Cooper, W., Rohdes, E., “ Evaluation Program and Managerial Efficiency: An Application DEA to Program Follow Through “ ; Management Science , No. 6, 2009 , pp. 668 – 697 Charnes, A., Cooper, W., Rohdes, E., “ Measuring The Efficiency of Decision Making Units “; European Journal of Operation Research , 2(6), 2009 , p.p 429 – 444 Charnes, A., Cooper, W.W., Rohdes, E. (1978) "Measuring the Efficiency of Decision Making Units", European Journal of Operational Research. Coelli, Tim (1998) “An Introduction to Efficiency and ProductivityCoelli, T. Rao, D.S.P. and Batteseo, G. E. (1998). An Introduction to Efficiency and Productivity Analysis, Kluwer academic publisher Colbert, A., Levary, R. R. & Shaner, M. C., “ Determining the Relative Efficiency of MBA Programs Using DEA “; European Journal of Operation Research No. 125, 2004, pp. 656-669 Cummins, J, Mary, D, Weiss, A & Hongmin Zi 2003, ‘Economies of scope in financial services: a DEA bootstrapping analysis of the US insurance industry. Darat F, ali (2000), "on the efficiency of interest-free monetary system: case of iran and Pakistan", seventh unusual conference, amman-jordan. Diacon.S 2001, ‘The efficiency of UK general insurance companies’ ,Nottingham University Business School. Drake, L. (2001). Efficiency and Productivity Change in UK Banking. Applied Financial Economics , Vol.1, pp 557-571. Eshpigell, W.F. (1999), "An Analysis of the Financial Performance of Defense Business Segments Using Data Envelopment Analysis", Journal of Accoumting and Public Policy, Vol. 18, PP. 287-310. Farrell, M. j., (1957) .The Measurement of Productive Efficiency., J. R. Static, Soc. series A 120. Fethi, meryam D., peter M. Jackson and Thomas G. Weyman-Jones, (2001). An Empirical study of stochastic DEA and Financial Performance: the case of the Torkish commercial banking Industry. Informs International Hawaii conference, Maui, Hawaii, USA,Jone 17-20. Kazeo, J. M. and Scheraga, C. A. (1995). Data Envelopment Analysis of Morningstar's Large-cap Mutual Funds, The Journal of Investing, Winter, 41-48. Martic, M. & G. Save (2001), "An Application of DEA for Comparative Analysis and Ranking of Regions in Sebria with Regards to Social Economic Development", European Journal of Operational Research, Vol. 132. PP. 343-356. Sherman , H. Daivid and George Landino, (1995). Managing Bank Productivity Using Data Envelopment Analysis. Interfaces, Vol.25, No. 2,March- April, pp. 60- 73. Sherman, H.D., Gold, F.,(1985) "Bank Branch Operating Efficiency: Evaluation with Data Envelopment Analysis", Journal of Banking and Finance 9(2), 297-315. Oberholzer, M. and G Van derwesthuizen, (2004). An empirical study on Measuring Efficiency and profitability of bank Regions. Meditari Accountancy Research, Vol, 12, No.1,pp. 165-17. payers, F. X., & Harker, P. T. (1996), Measuring Aggregate Process Performance Using AHP, European Journal of Operational Research, 116, 436-442. Togi , N. Al-Faraj, Abulaziz, Alidi,Khalid, A. Bu-Bshait, (1993). Evaluation of Bank Branches by Means of Data Envelopment Analisis. International Journal of operation and production Management, Vol. 13, No.9. Wang, G., Huang, S., & Dismukes, J. (2004), "Product-Driven Supply Chain Selection Using Integrated Multi-criteria Decision- Making Methodology", International Journal of Operations and Production Management, 91, 1-15. Zenios. S.A and soteriou, A (1997), "efficiency, profitability, and Quality in the provision of banking services". Working paper the Wharton financial institution center. Abstract The performance evaluation system in different organizational units is one of the main elements of the planning process to improve the activities. The design and the management of the measurement and evaluation systemis the main concerning of strategic planning for companies. Hence, in this study, thedata envelopment analysis (DEA) methodis used to evaluate the performance which is applied as a tool in evaluating the performance of decision making units,where inputs (personnel costs, administrative costs, number of personnel and of average of service record of personnel) and outcomes (rate of the loan, the amount of deposits and provision of services) of the organization are used to evaluate the performance of the organization. However, The 94 branches of the Agricultural Bank of the Mazandaranprovince have been analyzed.Technical performance of selected branch of the Agricultural Bank of the province was estimated and then rankings based on the results of the banks.The analysis covers the period 1391.The results show that branches of the Nashtarood, BabolAmir Kola, Galugah, Amol ,Sari, Arzi, Neka , Jouybar, Kelardasht, noshahr, Sari Khazar Boulevard, natural resources have efficiency equal to 1.For the inefficient branches, there are some branchesconsidered as reference. The average for the technical efficiency of agricultural banks in the Mazandaranprovinceis estimated to 0.738, the average for the managerial efficiency is 0.826 and average efficiency of the scale is 0.888. Keywords: performance evaluation, performance, data envelopment analysis(DEA) , inputs , outputs